4.1.1 Duurzaamheid     

We hanteren binnen de provincie de volgende definitie van duurzaamheid: “duurzame ontwikkeling voorziet in de behoefte van de huidige generatie, zonder voor toekomstige generaties de mogelijkheden in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien.”

Inzet op een duurzame ontwikkeling van onze leefomgeving is hard nodig. De manier waarop wij op dit moment voorzien in onze economische en maatschappelijke behoeften leidt op termijn tot schaarste aan grondstoffen en tot grote milieuproblemen. Mede door de klimaatverandering beseffen we bovendien dat dit ook risico’s met zich meebrengt voor onze veiligheid en gezondheid.

Met het vooruitzicht op een veilige, gezonde en aantrekkelijke omgeving voor mensen, dieren en planten – voor nu én in de toekomst – is duurzaamheid voor ons dan ook een leidend principe bij alle initiatieven in de fysieke leefomgeving van de provincie Overijssel.

Duurzame kwaliteitsambities

We hebben vier ambities geformuleerd die de koers bepalen van onze sturing op duurzaamheid. Deze ambities hebben hun vertrekpunt in een aantal grote maatschappelijke opgaven die we als samenleving het hoofd moeten bieden.

Duurzame kwaliteitsambitie 1

Een klimaatbestendig Overijssel

Onze ambitie: een klimaatbestendig Overijssel. Dit betekent dat we er voor willen zorgen dat we – nu en in de toekomst – beschermd zijn tegen overstromingen, droge voeten houden en, ook in perioden van droogte, over voldoende en schoon (drink)water beschikken voor bewoners, natuur en (landbouw)bedrijven. En er voor willen zorgen dat de stad, zelfs bij extreem heet weer, een fijne en gezonde plek blijft om te wonen. Met andere woorden: dat we bijvoorbeeld ook hittestress in de steden willen beperken.

Samen met het Rijk, gemeenten, waterschappen, veiligheidsregio’s, ondernemers, bewoners en andere belanghebbenden zoeken we bij het werken aan de klimaatopgaven – ieder vanuit zijn of haar verantwoordelijkheid – naar de verbinding met andere (regionale) opgaven en ambities (denk aan natuurontwikkeling, recreatie, bijzondere woon- of werklocaties aan het water, bereikbaarheid en innovatie in de agro- en foodsector). Ook in de steden willen we nieuwe initiatieven en herstructurering hand in hand laten gaan met een goede koppeling aan de klimaatopgaven.

Klimaat actieve IJssel-Vechtdelta In de IJssel-Vechtdelta werken bewoners, bedrijfsleven, maatschappelijke instanties, kennisinstituten, onderwijsinstellingen en overheden samen aan het klimaatbestendiger maken van de IJssel-Vechtdelta. De initiatieven zijn divers: van vergroening van wijken en waterevenementen tot (financiële) innovaties en research.

Duurzame kwaliteitsambitie 2

Een duurzame energiehuishouding

We ambiëren in Overijssel een duurzame energiehuishouding: hernieuwbare energie voor iedereen beschikbaar en betaalbaar. We zetten in op het vergroten van het aandeel energie uit bronnen als zon, wind, biomassa en ondergrond. In 2023 moet 20% van de energiebehoefte uit hernieuwbare bronnen bestaan, de ambitie voor 2030 ligt op 30%. Dit bereiken we door ondernemers, bewoners en organisaties te stimuleren te investeren in het efficiënter gebruik van energie, de opwekking van hernieuwbare energie en het aanpassen van de energie-infrastructuur.

We zien goede mogelijkheden voor besparing en efficiënter gebruik van energie in productieprocessen van bedrijven, bij de verwarming en koeling van gebouwen en bij verkeer en vervoer. En we zien toekomst in initiatieven waarbij de energieopgave vanzelfsprekend verbonden wordt met andere (regionale) opgaven en ambities. Denk aan herstructureringsopgaven van woon- en werklocaties, herbestemming van cultureel erfgoed en uitbreiding en vernieuwing van bestaande agrarische bedrijven.

Duurzame kwaliteitsambitie 3

Kringlopen sluiten, ofwel: toegroeien naar een circulaire economie

In Overijssel willen we verantwoord omgaan met grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen en hebben we, als stip aan de horizon, de ambitie toe te groeien naar een circulaire economie. Een economie die spaarzaam omgaat met grondstoffen, waar winning, gebruik en hergebruik dicht bij elkaar plaatsvinden en waarin reststoffen maximaal worden hergebruikt. Het sluiten van kringlopen staat hierbij centraal. Dit draagt ook bij aan het borgen van een gezonde leefomgeving door het beperken van schadelijke emissies.

Een circulaire economie vraagt om een verandering van productieprocessen en consumptiepatronen: een verandering die we alleen kunnen realiseren als we er samen de schouders onder zetten. Hierbij is het mogelijk het schijnbaar onverenigbare te verenigen: de praktijk wijst uit dat het mogelijk is om te vergroenen én te verdienen. Sterker nog: verduurzaming is noodzakelijk om in de toekomst nog te kunnen verdienen. Wij willen de voorwaarden scheppen waaronder groene innovaties tot stand kunnen komen, door het stimuleren van kennisdeling en waar mogelijk en gewenst door actieve ondersteuning. We koppelen dit bij voorkeur aan de sterke kanten van Overijssel, aan de (top)sectoren die ook in de toekomst kansen bieden. Denk daarbij onder andere aan de agro- en foodsector, waar we voorlopers ruimte geven in proeftuinen en – samen met onze partners – de kansen voor ketenoptimalisatie concretiseren.

Duurzame kwaliteitsambitie 4

Beter benutten van ruimte, bestaande bebouwing en infrastructuur

We hebben de ambitie om – naast het beter benutten van grondstoffen – ook bestaande ruimte, bebouwing en infrastructuur beter en slimmer te benutten. Denk aan multifunctioneel en complementair ruimtegebruik (zowel boven- als ondergronds), hergebruik en herbestemming van vrijkomend vastgoed (in stedelijk en landelijk gebied) en het concentreren van ontwikkelingen rond bestaande infrastructuurknooppunten in Overijssel. Maar ook aan het beter benutten van de infrastructuur zelf: knelpunten kunnen veelal opgelost worden met een beter gebruik van bestaande verbindingen.

We denken zo niet alleen bij te dragen aan een meer duurzame verstedelijking, maar ook de kwaliteit van de leefomgeving op peil te houden en de concurrentiekracht van de Overijsselse steden te versterken. Bovendien draagt de strategie van het beter benutten bij aan behoud van de groene omgeving en versterking van het contrast tussen de dynamische en de luwe gebieden in Overijssel.

Hoe realiseren we duurzaamheid?

Om ambities als een klimaatbestendig Overijssel, een duurzame energiehuishouding en het sluiten van kringlopen werkelijkheid te laten worden, is een grote inspanning nodig. Een inspanning die vraagt om samenwerking, samenhang, een integrale aanpak van opgaven en sturing op een evenwichtige afweging – bij alle beleidskeuzes en ontwikkelingen in onze leefomgeving - tussen sociaal-culturele, economische en ecologische belangen.

Samen op weg naar een duurzamer Overijssel

Een duurzame toekomst van Overijssel vergt de inzet van alle partijen in onze provincie. Ieder van hen binnen de eigen verantwoordelijkheden en mogelijkheden. We sluiten waar mogelijk en gewenst aan bij de ambities van bewoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties en andere overheden en werken toe naar een gedeelde aanpak en een gedeeld perspectief voor een duurzamer Overijssel. Bij voorkeur kiezen we voor een aanpak waarbij de duurzaamheidsopgaven en de ambities van partners elkaar versterken. Kennis verwerven, samen ontwerpen en delen van kennis en ervaring is daarbij onmisbaar.

Duurzaamheidsinventarisatie

Om inzicht te krijgen in de actuele stand van zaken en de duurzame ontwikkeling van Overijssel, werken we aan een inventarisatie van de provinciale initiatieven en activiteiten op het gebied van duurzaamheid. Hierin brengen we allereerst de duurzaamheidsambities en -initiatieven van ons en onze partners in Overijssel in beeld. Daarop willen we voortbouwen om de duurzame ontwikkeling van Overijssel te kunnen monitoren. De Leefomgevingskwaliteit effectrapportage (LOK-ER) kan als vertrekpunt voor de monitor dienen.

Overige instrumenten

Om te zorgen dat elk initiatief, groot of klein, bijdraagt aan een duurzame ruimtelijke ontwikkeling van onze leefomgeving, sturen we via de verordening onder andere op een integrale aanpak van opgaven en op toekomstbestendigheid (zie paragraaf 7.1).

Daarnaast zetten we andere stimulerende en faciliterende instrumenten in, zoals het platform Overijssel heeft Nieuwe Energie.

4.1.2 Ruimtelijke kwaliteit     

Ruimtelijke kwaliteit definiëren we als: “datgene wat ruimte geschikt maakt en houdt voor wat voor mens, plant en dier belangrijk is.” Ruimtelijke kwaliteit gaat voor ons dus niet zozeer over ‘mooi’, maar vooral over ‘goed’: functioneel, mooi en toekomstbestendig. Overigens is deze benadering van ruimtelijke kwaliteit in overeenstemming met de gangbare definitie. Deze is een optelsom van:

• gebruikswaarde: functionaliteit, bereikbaarheid, toegankelijkheid, nut en noodzaak van een initiatief dat ontwikkeld wordt
• belevingswaarde: beeldkwaliteit, het ‘mooie’, de identiteit van een gebied, het gevoel van (toekomstige) gebruikers en bewoners
• toekomstwaarde: het vermogen om ruimtelijke gevolgen van veranderende omstandigheden op te vangen (flexibiliteit, beheerbaarheid)

Ruimtelijke kwaliteit is geen luxe, maar maatschappelijke noodzaak. Ruimtelijke kwaliteit is van grote betekenis voor het vestigingsklimaat voor bedrijven, bewoners en de toeristische mogelijkheden van een gebied. En daarmee ook voor de werkgelegenheid. Met andere woorden: de inzet op ruimtelijke kwaliteit draagt bij aan versterking van de sociaal-economische positie van Overijssel.

Ruimtelijke kwaliteitsambities

Op het provinciale schaalniveau hebben wij zeven kwaliteitsambities geformuleerd die de koers bepalen van onze sturing op ruimtelijke kwaliteit. Deze kwaliteitsambities hebben hun vertrekpunt in de bestaande kwaliteiten van Overijssel.

Ruimtelijke kwaliteitsambitie 1

Natuur als ruggengraat

Inzet is het ontwikkelen van een vitaal en samenhangend stelsel van gebieden met een hoge natuur- en waterkwaliteit als ruggengraat van Overijssel. Het Natuurnetwerk Nederland (NNN, voorheen Ecologische Hoofdstructuur (EHS)) zien we daarin als een integrale opgave: het gaat niet alleen om het bevorderen van de biodiversiteit, maar ook om het bevorderen van de ruimtelijke continuïteit en de toegankelijkheid en beleving van de natuur.

Om natuurlijke processen weer vrij spel te geven, streven we naar grote aaneengesloten en verbonden gebieden. Integratie van de natuuropgave in een bredere gebiedsopgave biedt de mogelijkheid om de natuur een duidelijk gezicht te geven. De kwaliteit van de randen van de natuurgebieden, de uitstraling van de natuurgebieden én het besef van massa en robuustheid van de natuurgebieden kunnen hierdoor worden vergroot. Aan de randen van de natuur kunnen recreatieaccommodaties, toeristische voorzieningen, bijzondere woonvormen en streekgebonden landbouwproducten voortbouwen op deze kwaliteiten. Nabijgelegen dorpen en steden willen we als ‘poorten’ naar de natuur ontwikkelen en zo veel beter verbinden met de natuurgebieden ‘om de hoek’.

Ruimtelijke kwaliteitsambitie 2

Een continu en beleefbaar watersysteem als dragende structuur van Overijssel

Inzet is het verbeteren van de zichtbaarheid, toegankelijkheid, beleving en de ruimtelijke continuïteit van het watersysteem van brongebieden, beken, weteringen, rivieren en meren in Overijssel.

Veel waterlopen (beken, weteringen, aanvoerkanalen) moeten in de komende periode zowel kwantitatief (vergroting van het bergend vermogen) als kwalitatief (schoon water) aangepast en heringericht worden, zowel in de groene als in de stedelijke omgeving. De uitvoering van de maatregelen is een mooie gelegenheid om de inrichtingskwaliteit van de waterlopen en de toegankelijkheid er langs (de schouwpaden als langzaam routenetwerk) te verbeteren en te werken aan een klimaatbestendige inrichting. Het watersysteem wordt zo een verbinding voor mens, plant en dier, een bindmiddel voor de onderdelen van het Natuurnetwerk Nederland (NNN, voorheen Ecologische Hoofdstructuur (EHS)) en kan helpen om de afzonderlijke natuurgebiedjes en -gebieden in de groene én in de stedelijke omgeving aaneen te smeden en beleefbaar te maken.

Ruimtelijke kwaliteitsambitie 3

Voortbouwen aan de kenmerkende structuren van de agrarische cultuurlandschappen

Inzet is het behouden en waar mogelijk herstellen van de diversiteit aan agrarische cultuurlandschappen in Overijssel. Het koesteren en verder uitbouwen van de dragende structuren van het agrarisch landschap en het bewaken van de landschappelijke samenhang tussen (voormalige) boerenerven, buurtschappen en dorpen met het omliggende agrarisch landschap is daarbij onze leidraad. Dragende structuren zijn bijvoorbeeld de wegenstructuur, de structuur van waterlopen, bebouwingslinten en nederzettingsvormen, het web van verspreide boerderijen met onderlinge verbindingslijnen en patronen van landschapselementen.

Door nieuwe initiatieven zorgvuldig in te passen en aan te sluiten op de dragende structuren van een gebied kan het karakter en het onderscheid met andere gebieden versterkt worden. Het is daarbij de kunst om vormen van grondgebruik, bebouwingsvormen en infrastructuur zo te ordenen dat naast het karakter ook de samenhang in het gebied wordt versterkt en nieuwe kwaliteiten (kunnen) ontstaan. Zorgvuldige arrangementen van bebouwing en versterking van landschappelijke structuren horen daar vanzelfsprekend bij.

Ruimtelijke kwaliteitsambitie 4

Brede waaier aan woon-, werk- en mixmilieus: elk buurtschap, dorp en stad zijn eigen kleur

Inzet is het behouden en waar mogelijk en passend – in aansluiting op de vraag – verder verbreden van het bestaande rijke palet aan woon-, werk- en mixmilieus in Overijssel. Het aansluiten bij het eigen karakter van steden, dorpen en buurtschappen vormt het vertrekpunt. Het gaat hierbij om het herontdekken of zelfs opnieuw uitvinden van de dragende kwaliteiten en structuren en daarbij aansluiten met eigentijdse vormen van grondgebruik en inrichting. Denk aan wonen en werken op erven, op landgoederen, in buurtschappen, dorpse wijken, dorpsranden, diverse stadsringen, centra, villabuurten en wonen aan het water. En daarbij ook de uitersten te bedienen: kleinschalige extensieve milieus aan de ene en hoogstedelijke compacte milieus aan de andere kant.

Ruimtelijke kwaliteitsambitie 5

Zichtbaar en beleefbaar mooi landschap

Inzet is het accentueren en het beleefbaar houden of maken van regionale lange lijnen en randen in Overijssel. Het gaat hier bijvoorbeeld om het herstellen en complementeren van de laanstructuren van Twente en Salland. Een ander voorbeeld is het (her)inrichten van de grote doorgaande structuren van het provinciale wegen- en kanalennetwerk als lineair landschap. Maar het gaat ook om de beleving van de kwaliteiten van het Overijsselse landschap als je je – rijdend, fietsend, wandelend, varend – over de diverse routestructuren beweegt. Tot slot verdient ook het kunnen ervaren van de overgangen tussen karakteristieke landschappen zoals de stuwwalranden van het Drents Plateau bij Steenwijk, de stuwwalrand van het land van Vollenhove, van de Sallandse Heuvelrug en van de Twentse stuwwalreeks onze aandacht. Het gaat hierbij om het – op strategische plekken – vrij houden van het zicht op en het uitzicht vanaf deze hogere delen van de provincie. Hetzelfde geldt voor de dijken langs het rivierensysteem van IJssel, Zwarte Water, Vecht en Regge en voor de grote escomplexen.

Ruimtelijke kwaliteitsambitie 6

Het contrast tussen dynamische en luwe gebieden versterken

Inzet is het versterken van het contrast tussen de dynamische en de luwe gebieden in Overijssel: de gebieden waar het licht nooit uitgaat en achtergrondgeluid altijd aanwezig is (de steden, dorpen, autosnelwegen, kassengebieden, attractieparken en grote bedrijventerreinen) en de gebieden waar het ’s nachts nog echt donker en stil is (de relatief ‘luwe’ dun bewoonde gebieden met een lage gebruiksdruk).

De hoofdstructuur van het verkeers- en vervoersnetwerk (de hoofdinfrastructuur) is in Overijssel dan ook zo gekozen, dat hij de basis is voor de ontwikkelingsdynamiek (bundeling van stedelijke functies) en de relatieve ‘luwte’ (extensieve vormen van grondgebruik) respecteert. Dit draagt behalve aan onze bereikbaarheidsambitie, ook bij aan onze ambities voor veiligheid en gezondheid, omdat we zo de overlast van het verkeer (geluid, stof) zo veel mogelijk concentreren rond een beperkt aantal routes.

In de steden van Overijssel kan de dynamiek en de stapeling van functies in lagen op specifieke plekken (goed ontsloten, goed ingebed in de stedelijke structuur) nog worden opgevoerd. Ons beleid om te sturen op herstructurering voordat er gekozen wordt voor uitbreiding (Overijsselse ladder voor duurzame verstedelijking (zie paragraaf 7.1)) draagt hieraan bij.

Ruimtelijke kwaliteitsambitie 7

Sterke ruimtelijke identiteiten als merken voor Overijssel

Inzet is het ‘alles uit de kast’ halen om de potentiële kwaliteiten van de sterke ruimtelijke identiteiten van Overijssel te verzilveren: van de waterrijke Kop van Overijssel, de Hanzesteden, het Wilde Hart van Vecht, Regge en Sallandse stuwwal, het landgoederenlandschap ten noorden van Deventer, het rivierenlandschap van de IJssel, de Twentse steden en het Twentse essen- en stuwwallenlandschap. Dit betekent inzet op de inrichtingskwaliteit, het eigen gezicht, het stimuleren van ondernemerschap, van streekproducten, vergroting/verdieping/verbreding van recreatieve mogelijkheden en inzet op marketing. Niet alleen vanuit economisch oogpunt, maar ook voor de vitaliteit en leefbaarheid van de genoemde gebieden. Het behouden en versterken van de bestaande identiteit en het toevoegen van nieuwe identiteit vereist het stimuleren van nieuwe ontwikkelingen, herstructurering en transformatie.

Hoe realiseren we ruimtelijke kwaliteit?

Ruimtelijke kwaliteit willen we realiseren door nieuwe initiatieven in de fysieke leefomgeving te verbinden met de bestaande kwaliteiten van Overijssel. Dit betekent niet alleen het koesteren en beschermen van bestaande kwaliteiten, maar juist ook het versterken en vernieuwen van deze kwaliteiten door ze ontwikkelingsgericht in te zetten. Versterken en vernieuwen draagt zo bij aan de herkenbaarheid en onderscheidendheid van de plek. Daarnaast biedt het leggen van nieuwe verbindingen tussen bestaande gebiedskwaliteiten en nieuwe initiatieven natuurlijk ook kansen voor het toevoegen van nieuwe kwaliteiten, nieuwe identiteiten en nieuwe verhalen.

Door deze benadering van ruimtelijke kwaliteit:

• bevorderen wij een weloverwogen locatiekeuze, vormgeving en inrichting van initiatieven, passend bij de identiteit van de plek
• beogen wij dat ontwikkelingen en projecten in een tijdsperspectief worden geplaatst en ook in de verdere toekomst nog een functie kunnen vervullen
• willen wij de bestaande en hoog gewaardeerde verscheidenheid in Overijssel behouden en versterken en zo de belevingswaarde vergroten

Onze ambitie is dat elk project en elk initiatief, groot of klein, bijdraagt aan de versterking van de ruimtelijke kwaliteit van onze leefomgeving. Dit geldt vanzelfsprekend voor onze eigen gebiedsontwikkelings- en uitvoeringsprojecten, maar we dagen ook jou en andere partners uit zelf initiatieven te nemen om kwaliteit te realiseren. We zijn ons er van bewust dat er plekken zijn waar de ontwikkeldynamiek niet meer zo groot is als vroeger. Juist daar is het van extra groot belang dat de initiatieven die er nog zijn doelbewust kwaliteit toevoegen.

Om ruimtelijke kwaliteit te realiseren zijn drie zaken van belang:

• een brede gebiedsgerichte blik en aanpak
• aandacht voor ruimtelijke kwaliteit in alle fases van het planproces
• een creatief, ontwerpend proces

Instrumenten

We hebben met de Catalogus Gebiedskenmerken, als onderdeel van onze verordening, een krachtig beleidsinstrument in handen om te sturen op ruimtelijke kwaliteit. De Catalogus Gebiedskenmerken beschrijft voor alle gebiedstypen in Overijssel welke kwaliteiten en kenmerken behouden, versterkt en ontwikkeld moeten worden.

Naast de catalogus zetten we andere stimulerende en faciliterende instrumenten in om onze ambitie om te zetten in daden, zoals:

• de Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving voor het buitengebied van Overijssel
• de subsidieregeling Herbestemming cultureel erfgoed
• ontwerpateliers
• voorkantsamenwerking en dialoog

4.1.3 Sociale kwaliteit     

De rode draad sociale kwaliteit gaat over het welzijn of ‘goed voelen’ van de mens. Daarbij spelen zaken als gezondheid en vitaliteit een belangrijke rol, maar ook arbeidsparticipatie (mede in relatie tot onderwijs), sociale uitsluiting en armoede. In onze Omgevingsvisie beperken wij ons tot het welzijn van de mens in relatie tot de fysieke leefomgeving.

We onderscheiden vier categorieën van menselijke behoeften die samenhangen met de inrichting of vormgeving van onze leefomgeving:

1. De behoefte aan geborgenheid, privacy, beschutting en veiligheid. Deze behoefte hangt onder meer samen met maat en schaal van de omgeving.
2. De behoefte aan contact, communicatie. Deze behoefte hangt samen met de wijze waarop de omgeving wordt ingericht, met de ontsluiting van de omgeving, de bereikbaarheid en toegankelijkheid van voorzieningen en medemensen.
3. De behoefte aan (nieuwe) informatie, zintuiglijke prikkels, variatie en verrassing. Deze behoefte hangt onder meer samen met de diversiteit of complexiteit van de omgeving.
4. De behoefte aan duidelijkheid, ordening, inzicht en herkenning. Deze behoefte hangt onder meer samen met de structuur, eigenheid en identiteit van de omgeving.

Onder de rode draad ruimtelijke kwaliteit is een belangrijk deel van deze vier categorieën terug te vinden¹. Dit is ook niet verwonderlijk, ruimtelijke kwaliteit hebben we namelijk eerder al gedefinieerd als: datgene wat ruimte geschikt maakt en houdt voor wat voor mens, plant en dier belangrijk is.

Maar, sociale kwaliteit is meer dan dat. Sociale kwaliteit gaat ook over leefbaarheid in bredere zin, over binding met de buurt en betrokkenheid bij de eigen leefomgeving.

Sociale kwaliteitsambities

Op het provinciale schaalniveau hebben wij drie kwaliteitsambities geformuleerd die de koers bepalen van onze sturing op sociale kwaliteit.

Sociale kwaliteitsambitie 1

Het Overijssels ‘noaberschap’ koesteren

Het karakteristieke Overijsselse ‘noaberschap’ zien we als een belangrijke verbindende factor en als het ‘sociaal kapitaal’ van Overijssel. Dit noaberschap komt onder meer tot uiting in het grote aantal vrijwilligers, de lokale initiatieven voor de eigen leefomgeving en de coöperaties op het gebied van duurzaamheid. Het noaberschap is vanouds een vorm van burenhulp. Vooral het feit dat mensen elkaar kennen, contacten onderhouden met de buurt, elkaar helpen als dat nodig is of in actie komen als er problemen zijn, is – ook nu – van enorme betekenis voor de leefbaarheid van de woonomgeving. Het noaberschap willen we dan ook koesteren en waar mogelijk duurzaam versterken.

Sociale kwaliteitsambitie 2

Stimuleren van culturele identiteit

Primair lokaal, maar ook regionaal versterkt een gedeelde identiteit de verbondenheid van bewoners met elkaar en hun omgeving(skwaliteit). Met de toenemende globalisering (het proces van wereldwijde economische, politieke en culturele samensmelting) groeit de behoefte aan een eigen, lokale identiteit. We noemen dit effect ‘glokalisering’. Glokalisering uit zich in meer aandacht voor de eigen omgeving, voor lokale verschillen, kleinschaligheid en herkenbaarheid, voor culturele diversiteit, kortom: voor de menselijke maat.

De verbondenheid van bewoners met elkaar en met hun omgeving vinden we een groot goed. We willen ons dan ook graag inzetten voor het zichtbaar en beleefbaar maken van de identiteit en eigenheid van Overijssel, ervoor zorgen dat Overijssel een herkenbare plek blijft in de snel veranderende wereld. Dit doen we onder andere door inzet op het behoud en de duurzame ontwikkeling van ons culturele erfgoed. We stimuleren het herbestemmen en hergebruik van monumenten en karakteristieke bebouwing, en we zetten in op het behouden van streektaal, -cultuur en tradities en op het verbinden van dit immateriële erfgoed aan fysieke opgaven. Denk bij dit laatste bijvoorbeeld aan het combineren van de restauratie van een karakteristiek gebouw met educatieve elementen die het verhaal van de plek vertellen. Dit is belangrijk voor de identiteit van de plek en voor de mensen die hier wonen, werken en recreëren.

Sociale kwaliteitsambitie 3

Verbinden van de lokale kennis en energie met de ontwikkeling van provinciaal beleid en de uitvoering van ruimtelijke opgaven

Het actief betrekken van bewoners en ‘gebruikers’ bij de ontwikkeling van provinciaal beleid en de uitvoering van ruimtelijke opgaven in hun leefomgeving versterkt de betrokkenheid en het gevoel van eigenaarschap. Bewoners en gebruikers krijgen op deze manier meer invloed op de eigen leefomgeving en de mogelijkheid om plekken van betekenis een plek te geven binnen de ruimtelijke opgaven die er in hun omgeving spelen. Bovendien voegt het een extra dimensie toe aan (de ontwikkeling van) ons provinciale beleid: de lokale kennis, verhalen, energie en emotionele betrokkenheid van de mensen die in het gebied geboren en getogen zijn, wonen en werken, … Onze inzet is daarom ook gericht op het vroegtijdig verbinden van de lokale kennis en energie met de ontwikkeling van ons provinciale beleid en de uitvoering van ruimtelijke opgaven.

Hoe realiseren we sociale kwaliteit?

Sociale kwaliteit realiseren we door:

• bewoners en ‘gebruikers’ te betrekken bij de ontwikkeling van ons provinciaal beleid en de uitvoering van projecten
• ruimte te bieden aan initiatieven van ‘onderop’

Noaberschapsfonds

Initiatieven van onderop blijven we via het Noaberschapsfonds ondersteunen. Het Overijssels Noaberschapsfonds is ondergebracht bij het Oranjefonds. Vanuit het Noaberschapsfonds ondersteunt het Oranjefonds grote en kleine maatschappelijke initiatieven in Overijssel die de lokale sociale samenhang duurzaam versterken.

Participatieladder

Bij de ontwikkeling van ons provinciaal beleid en de uitvoering van projecten betrekken we bewoners en gebruikers. De participatieladder is daarbij een instrument om – afhankelijk van de opgave, de betreffende fase in het proces en de daarbij behorende ambitie – de meest geschikte vorm van participatie en bestuursstijl van de provincie te bepalen. Deze participatieladder is verwoord in de Participatiecode Overijssel.

Als de provincie als initiatiefnemer optreedt, is gebruik van de participatieladder expliciet uitgangspunt. Het streven is om daarbij zo hoog mogelijk op de ladder te handelen, afhankelijk van de betreffende opgave. Voor meer informatie over de participatieladder zie de Participatiecode.

Bewoners laten meepraten bij het maken van de omgevingsvisie brengt onmisbare informatie op tafel. Hoe kijken ze aan tegen veranderingen in hun leefomgeving? En welke rol verwachten ze van de provincie? Vragen die tijdens huiskamerdebatten aan de orde kwamen. De resultaten zijn gebruikt als bouwsteen voor de revisie van de omgevingsvisie. Door samen met bewoners en andere betrokkenen vroegtijdig in ontwerpateliers provinciale opgaven en lokale wensen te verbinden met versterking van ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid werken we aan gedragen oplossingen voor ruimtelijke vraagstukken.

¹ Voor de rode draad ruimtelijke kwaliteit zie paragraaf 4.1.2; het aspect veiligheid komt aan de orde onder de rode draad duurzaamheid (paragraaf 4.1.1)

7.1.1 Integraliteit     

De eis van integraliteit houdt in dat alle belangen die bij een ontwikkeling betrokken zijn, zorgvuldig tegen elkaar worden afgewogen. Met deze wettelijke eis uit het Besluit ruimtelijke ordening wordt verzekerd dat er sprake is van een goede ruimtelijke ordening. Een transparante en evenwichtige afweging tussen alle relevante ecologische, economische en sociaal-culturele belangen draagt bij aan een duurzame ontwikkeling. Een integrale benadering is voorwaarde om complexe maatschappelijke opgaven het hoofd te bieden.

In de onderbouwing van nieuwe initiatieven geeft de gemeente inzicht in de wijze waarop alle relevante belangen en beleidsambities zijn afgewogen.

7.1.2 Toekomstbestendigheid     

De eis dat gekozen oplossingen voor maatschappelijke opgaven toekomstbestendig moeten zijn, houdt in dat een initiatief de mogelijkheden van toekomstige generaties om in hun behoeften te kunnen voorzien niet in gevaar mag brengen. Initiatieven moeten bijdragen aan een duurzame benadering van ontwikkelingen die voorzien in de behoefte van de huidige generatie, maar die opties openhoudt om ook te voorzien in behoeften van toekomstige generaties. Het gaat dan om een evenwichtige benadering van het welzijn van mensen, economische welvaart en van het beheer van natuurlijke voorraden. Bij toekomstbestendigheid gaat het ook om de effecten van ingrepen op verschillende schaalniveaus (van directe buren tot ver over de grens) en over de vraag of het project over 20 of 30 jaar nog steeds toegevoegde waarde heeft.

In de onderbouwing van nieuwe initiatieven geeft de gemeente inzicht in de wijze waarop invulling is gegeven aan de eis van toekomstbestendigheid.

7.1.3 Concentratiebeleid     

Het concentratiebeleid van de provincie Overijssel houdt in dat stedelijke ontwikkelingen (wonen, werken en voorzieningen) zoveel mogelijk geconcentreerd worden in de stedelijke netwerken Twente (Enschede, Hengelo, Almelo, Oldenzaal en Borne), Zwolle-Kampen en Deventer Stedendriehoek. Daar mag gebouwd worden voor de (boven)regionale behoefte. De kernen Hardenberg en Steenwijk kunnen bouwen voor de regionale behoefte mits dit past binnen de regionale programmering.

Voor de overige kernen geldt dat er voor lokale behoefte en bijzondere doelgroepen gebouwd mag worden. Deze kernen mogen ruimte bieden aan lokaal gewortelde bedrijvigheid. Onder lokaal gewortelde bedrijvigheid wordt verstaan: bedrijven die hun oorsprong óf verzorgingsgebied hebben of vinden in de gemeente of kern waar ze gevestigd zijn of zich vestigen en waar ze toegevoegde waarde bieden aan de sociaal-economische structuur en het voorzieningenniveau.

Voor de stedelijke netwerken geldt de eis van lokaal geworteld zijn niet.

Er is nog een uitzondering op het principe dat alleen voor de lokale behoefte gebouwd mag worden. Wij bieden de mogelijkheid aan samenwerkende gemeenten om afspraken te maken waarbij een gemeente in (een deel van) de behoefte van een buurgemeente voorziet. Deze afspraken moeten passen binnen de regionale programmering die op de gemeenten van toepassing is.

In de onderbouwing van nieuwe initiatieven geeft de gemeente inzicht in de wijze waarop daarmee wordt voorzien in de behoefte van deze gemeente.

7.1.4 (Boven)regionale afstemming     

De verplichting tot (boven)regionale afstemming is erop gericht om gemeenten gezamenlijk verantwoordelijkheid te laten nemen voor de regionale programmering van woningbouw, werklocaties en stedelijke voorzieningen. Ook wanneer een gemeente alleen voorziet in haar eigen (lokale) behoefte is onderlinge afstemming gewenst, omdat het aanbod in een gemeente aan woningen, werklocaties en voorzieningen onderdeel uitmaakt van een regionale markt.

Wij zien het als onze taak om ervoor te zorgen dat het proces van regionale afstemming zodanig vorm krijgt dat daardoor vraag en aanbod per regio in balans is of wordt gebracht.

In de onderbouwing van nieuwe initiatieven geeft de gemeente inzicht in de wijze waarop invulling is gegeven aan de (boven)regionale afstemming.

7.1.5 Zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik     

De eis van zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik is erop gericht om onnodig nieuw ruimtebeslag – zowel ondergronds als bovengronds – te voorkomen. De provincie wil het onderscheid tussen het bestaande bebouwde gebied en de onbebouwde groene omgeving scherp houden.

Het voorkomen van onnodig ruimtebeslag begint bij de vraag of er wel een maatschappelijke behoefte is aan de beoogde ontwikkeling. Voor de beantwoording van de vraag naar nut en noodzaak, gelden voor sommige functies op grond van het provinciale beleid specifieke motiveringseisen. Dit geldt in ieder geval voor wonen, de ontwikkeling van bedrijventerreinen, kantoren en detailhandel.

Vanuit het principe ‘inbreiding gaat voor uitbreiding’ moeten bij een nieuwe stedelijke ontwikkeling eerst waar mogelijk locaties benut worden binnen gebieden die al een stedelijke functie hebben, voordat een claim mag worden gelegd op gebieden die nu nog een groene functie hebben. Het bestaand bebouwd gebied wordt gedefinieerd als de gronden die op basis van geldende bestemmingsplannen benut kunnen worden voor stedelijke functies. Het benutten van mogelijkheden binnen bestaand bebouwd gebied betekent dat niet alleen gekeken moet worden naar onbebouwde terreinen die zich lenen voor bebouwing. Er kan ook ruimte gemaakt worden door sloop, herbestemming en transformatie van de fysieke leefomgeving. Het is overigens niet de bedoeling om door toepassing van het principe van zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik alle open ruimten en het bestaand stedelijk groen op te vullen. De eis van zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik moet zo gelezen worden dat pas een uitleglocatie benut mag worden als het in redelijkheid niet mogelijk is om voor de opgave een locatie te vinden binnen bestaand bebouwd gebied.

Ook voor ontwikkelingen in de Groene Omgeving gelden de principes van zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik. Bij nieuwvestigingen en uitbreidingswensen waarvoor binnen het bestaand bebouwde gebied in redelijkheid geen ruimte te vinden is, moet zoveel mogelijk eerst de ruimte benut worden binnen bestaande erven, voordat beslag mag worden gelegd op de onbebouwde Groene Omgeving. Dit geldt niet alleen voor agrarische bedrijven, maar voor alle functies in de Groene Omgeving. Ook bij/voor hergebruik en transformatie geldt dat zij moet bijdragen aan ruimtelijke kwaliteit.

Zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik kan betekenen dat bij een nieuwvestiging of uitbreiding de eis gesteld wordt dat elders in de Groene Omgeving opstallen gesloopt worden en verharding wordt verwijderd. Dit zorgt ervoor dat het buitengebied niet verder versteent.

In de onderbouwing van nieuwe initiatieven geeft de gemeente inzicht in hoe invulling is gegeven aan de eis van zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik. Dit geldt uiteraard ook voor ondergronds ruimtegebruik.

7.2.1 Reserveringen voor waterveiligheid en beperkingen wateroverlast     

De provincie zet zich samen met het Rijk, de waterschappen, gemeenten en veiligheidsregio’s in om Overijssel nu en in de toekomst te beschermen tegen overstromingen en wateroverlast. Dit is essentieel voor de veiligheid van de bewoners en voor de bescherming van economische waarden. Hiervoor is het onder andere nodig om watersystemen de ruimte te geven en te zorgen voor voldoende afvoercapaciteit en opvangvermogen. Dit betekent dat we in bepaalde gebieden initiatieven weren die hiermee in strijd zijn (met andere woorden: initiatieven weren die de afvoercapaciteit en/of het waterbergend vermogen beperken). Ook weren we in bepaalde gebieden nieuwe kapitaalintensieve functies. In Overijssel gaat het om de volgende gebieden:

• overstromingsgebied (vrijwaringsgebied i.v.m. het overstromingsrisico) (zie paragraaf 10.6.1.1.3.1)
• waterbergingsgebieden (zie paragraaf 10.6.1.1.3.2)
• primaire watergebieden (zie paragraaf 10.6.1.3.1 )
• essentiële waterlopen (zie paragraaf 10.6.1.3.2 )

In paragraaf 10.6.1.1 vind je meer informatie over waterveiligheid.

7.2.2 Drinkwater- / grondwaterbeschermingsgebieden     

Drinkwater is van levensbelang. De provincie is verantwoordelijk voor de bescherming van het grondwater dat hiervoor wordt gebruikt en wil elk risico op verontreiniging voorkomen. Dit betekent dat we in Overijssel de gebieden waar (oever-)grondwater voor drinkwater aan de bodem wordt onttrokken en de gebieden die daarvoor gereserveerd zijn, beschermen. Ook beschermen we de gebieden rondom de drinkwaterwinningen (een waterwinning trekt grondwater aan uit een groter gebied) en gebieden waar grondwater onttrokken wordt voor de levensmiddelenindustrie. Het ruimtelijk beleid richt zich in deze gebieden onder meer op het weren van strijdige functies (functies met risico op grondwaterverontreiniging). In Overijssel gaat het om de volgende gebieden:

• waterwingebieden (voor meer informatie zie paragraaf 10.6.1.4.1)
• grondwaterbeschermingsgebieden (voor meer informatie zie paragraaf 10.6.1.4.2)
• grondwaterbeschermingsgebieden met stedelijke functies (voor meer informatie zie paragraaf 10.6.1.4.3 )
• intrekgebieden (voor meer informatie zie paragraaf 10.6.1.4.4)
• intrekgebieden met stedelijke functies (voor meer informatie zie paragraaf 10.6.1.4.5)
• innamezone waterwinning (voor meer informatie zie paragraaf 10.6.1.4.6 )
• boringsvrije zones drinkwatervoorziening (voor meer informatie zie paragraaf 10.6.1.4.7 )
• boringsvrije zones industrie (menselijke consumptie) (voor meer informatie zie paragraaf 10.6.1.4.8)
• de boringsvrije zone Salland Diep (voor meer informatie zie paragraaf 10.6.1.4.9)

In paragraaf 10.6.1.4 vind je meer informatie over grondwaterbeheer en de bescherming van grondwater voor menselijke consumptie.

7.2.3 Natuurnetwerk Nederland (NNN, voorheen EHS)     

Het Natuurnetwerk Nederland bestaat uit een samenhangend netwerk van gebieden met natuurwaarden. Het natuurnetwerk in Overijssel – waaronder de twee Nationale Parken en een groot deel van de Natura 2000-gebieden in Overijssel - maakt hier deel van uit. Realisatie en bescherming van het NNN is belangrijk voor het behoud en de ontwikkeling van plant- en diersoorten (biodiversiteit). Het ruimtelijk beleid is dan ook gericht op behoud, herstel en ontwikkeling van de wezenlijke kenmerken en waarden van het NNN. Voor initiatieven die niet passen binnen de doelstelling van het NNN is geen ruimte, tenzij er sprake is van een groot openbaar belang waar niet op een andere manier aan voldaan kan worden (het ‘nee, tenzij’-principe).

In paragraaf 10.3.1 vind je meer informatie over het Natuurnetwerk Nederland in Overijssel.

7.2.4 Nationale Landschappen     

De Nationale Landschappen IJsseldelta en Noordoost-Twente zijn gebieden met (inter)nationaal zeldzame of unieke landschapskwaliteiten en in samenhang daarmee bijzondere natuurlijke en recreatieve kwaliteiten. De provincie wil (onderdelen van) het voormalig rijksbeleid voortzetten omdat de Nationale Landschappen dé parels zijn van het Overijsselse landschap. Het ruimtelijke beleid is gericht op het behouden, duurzaam beheren en waar mogelijk versterken van de bijzondere kwaliteiten van deze gebieden. Voor grootschalige initiatieven die in strijd zijn met de doelstellingen van de Nationale Landschappen is geen plek. Binnen de Nationale Landschappen is er ook geen ruimte voor nieuwe windturbines.

In paragraaf 10.4.1 vind je meer informatie over de Nationale Landschappen in Overijssel.

7.2.5 Provinciaal routenetwerk transport gevaarlijke stoffen     

Om de risico’s voor mens en milieu bij het vervoer van gevaarlijke stoffen zoveel mogelijk te beperken, heeft de provincie een provinciaal routenetwerk aangewezen. Dit routenetwerk is afgestemd op het landelijke Basisnet vervoer gevaarlijke stoffen. Langs het routenetwerk weren we nieuwe kwetsbare functies (denk aan rampencoördinatiecentra, ziekenhuizen en energiecentrales) als dit leidt tot beperking van de gebruiksmogelijkheden van de weg als onderdeel van de route.

In paragraaf 10.7.1.2 vind je meer informatie over Externe veiligheid gevaarlijke stoffen.

8.1.1 Ontwikkelingsperspectief Zone ondernemen met natuur en water (ONW)     

Het ontwikkelingsperspectief Zone Ondernemen met Natuur en Water (ONW) bestaat uit:

• het Natuurnetwerk Nederland (NNN, voorheen Ecologische Hoofdstructuur (EHS)), waaronder de Nationale Parken en Natura 2000-(uitwerkings)gebieden
• (landbouw)gebieden rond het NNN met potentie voor ontwikkeling van groen ondernemerschap en natuur- en waterkwaliteit
• het watersysteem

Ruimtelijke kwaliteitsambities:

• zichtbaar en beleefbaar mooi landschap
• sterke ruimtelijke identiteiten als merken voor Overijssel
• natuur als ruggengraat
• continu en beleefbaar watersysteem

In paragraaf 4.1.2 vind je meer informatie over deze kwaliteitsambities.

Strekking van het beleid:

Het ontwikkelingsperspectief Zone Ondernemen met Natuur en Water (ONW) richt zich op het realiseren van een robuust en samenhangend netwerk van gebieden met natuur-, water- en landschappelijke kwaliteit. Het accent ligt op natuur die, naast biodiversiteit, betekenis heeft voor mensen en bijdraagt aan hun welzijn en welvaart. Om dit mogelijk te maken, bieden we ruimte aan de groeiende groep betrokken ondernemers en bewoners die zelf willen ondernemen met natuur en water.

Binnen de Zone ONW buiten het natuurnetwerk is ruimte voor economische dragers die in harmonie met de natuur-, water- en landschappelijke kwaliteiten plaats kunnen vinden. We zien kansen voor bijzondere functiecombinaties zoals landbouw en natuur, specifieke vormen van verblijfsrecreatie, nieuwe landgoederen en wonen en werken met versterking van natuur- en/of waterkwaliteit.

Toelichting (waarom?):

Door het realiseren van een robuust en samenhangend netwerk van gebieden met natuurkwaliteit:

• kunnen dier- en plantsoorten stevige levensgemeenschappen ontwikkelen;
• kunnen natuurlijke processen weer vrij spel krijgen;
• is vrije uitwisseling van dier en plant mogelijk; en
• kunnen de economische potenties van natuurkwaliteit optimaal benut worden.

In samenhang met het versterken van de landschappelijke kwaliteit en beleefbaarheid levert dit bovendien aantrekkelijke landschappen op waar het goed toeven is.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• het ‘nee, tenzij’-principe en de NNN-spelregels (titel 2.7)
• Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving (KGO); in de zone ONW geldt een specifieke toepassing van de KGO: initiatieven moeten gericht zijn op realisatie van natuur-, water- en/of landschapskwaliteit (titel 2.1)
• artikelen met betrekking tot het watersysteem (waar nodig) (onder andere in 2.13,2.14 en hoofdstuk 3 en 4)

Subsidies en fondsen

• subsidieregeling Natuur en Landschap (SNL); voor inspanningen van private partijen om de kwaliteit van natuur, water en landschap te behouden en te versterken
• binnen de ‘Leefgebieden agrarisch natuurbeheer’ (de zone ONW valt hier in zijn geheel binnen) kunnen contracten voor agrarisch natuurbeheer worden afgesloten (zie paragraaf 10.3.2.1 voor meer informatie); grondeigenaren kunnen hiermee een vergoeding krijgen voor beheer- en onderhoudsmaatregelen ter versterking van natuur en landschap.

8.1.2 Ontwikkelingsperspectief Agrarisch ondernemen in het grootschalig landschap     

Ruimtelijke kwaliteitsambities:

Van de ruimtelijke kwaliteitsambities staat in dit ontwikkelingsperspectief de ambitie Voortbouwen aan de kenmerkende structuren van de agrarische cultuurlandschappen voorop. Daarnaast gelden – net als voor alle andere ontwikkelingsperspectieven – de ruimtelijke kwaliteitsambities:

• zichtbaar en beleefbaar mooi landschap
• sterke ruimtelijke identiteiten als merken voor Overijssel
• continu en beleefbaar watersysteem

In paragraaf 4.1.2 vind je meer informatie over deze kwaliteitsambities.

Strekking van het beleid:

Dit ontwikkelingsperspectief omvat gebieden waar verdere modernisering en schaalvergroting van de landbouw in combinatie met verduurzaming de ruimte krijgt. Die ruimte kan verdiend worden door te investeren in kwaliteitsvoorwaarden. Onder verduurzaming verstaan we hier: realisatie van de waterkwaliteitsdoelen, gezondheid en welzijn van mens en dier, bijdrage aan de energietransitie, klimaatbestendigheid en ketenoptimalisatie, en ontwikkelen met aandacht voor – en waar mogelijk in dialoog met – omwonenden. Agrarische ondernemers staan voor de uitdaging om hun – vaak grote – gebouwen en erven zo vorm te geven dat ze passen bij maat en schaal van het landschap en de ruimtelijke en milieukwaliteit versterken. Voor meer informatie over het beleid voor (verduurzaming van) de landbouw, zie paragraaf 10.2.3.1.

Het ontwikkelingsperspectief Agrarisch ondernemen in het grootschalig landschap biedt ruimte aan concurrerende en innovatieve vormen van landbouw en aan opwekking van hernieuwbare energie. Denk daarbij aan zonnepanelen, maar ook aan windenergie en biovergisters. Wat betreft windenergie liggen vanuit de optiek van rendement de beste (wind)kansen in het noorden en noordwesten van de provincie: daar waait het het hardst.

Initiatieven binnen het ontwikkelingsperspectief Agrarisch ondernemen in het grootschalig landschap mogen de ontwikkelingsmogelijkheden voor de landbouw in principe niet beperken en dienen aan te sluiten bij de bestaande bebouwing, weginfrastructuur en openbaar vervoer (ov)-routes. Het waterbeheer richt zich op optimale condities voor de landbouw, rekening houdend met specifieke omstandigheden en de grenzen aan de mogelijkheden van het waterbeheer (onder andere door de klimaatverandering).

Toelichting (waarom?):

Dit ontwikkelingsperspectief omvat de gebieden waar het ruimtelijk raamwerk van lanen, waterlopen, lintbebouwingen en bosstroken in harmonie zijn met de schaalvergroting in de landbouw. Vanuit het perspectief van ruimtelijke kwaliteit passen windenergie en tijdelijke zonnevelden ook in deze grootschalige landschappen, met name in de jonge heide- en veenontginningsgebieden. Nieuwe initiatieven willen we aan laten sluiten bij bestaande bebouwing, wegstructuur en ov-routes vanuit het belang van een goede bereikbaarheid en de verkeersveiligheid van de landwegen.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• Kwaliteitsimpuls agro en food (titel 2.1)
• Kwaliteitsimpuls zonnevelden (titel 2.1)
• Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving (KGO) (artikel 2.1.6 )

(Prestatie)afspraken

• in de ‘kansrijke zoekgebieden windenergie’ maken wij prestatieafspraken met gemeenten voor de (boven)lokale ontwikkeling van windenergie.

8.1.3 Ontwikkelingsperspectief Wonen en werken in het kleinschalige mixlandschap     

Ruimtelijke kwaliteitsambities:

Van de ruimtelijke kwaliteitsambities staat in dit ontwikkelingsperspectief de ambitie Voortbouwen aan de kenmerkende structuren van de agrarische cultuurlandschappen voorop. Daarnaast gelden – net als voor alle andere ontwikkelingsperspectieven – de ruimtelijke kwaliteitsambities:

• zichtbaar en beleefbaar mooi landschap
• sterke ruimtelijke identiteiten als merken voor Overijssel
• continu en beleefbaar watersysteem

In paragraaf 4.1.2 vind je meer informatie over deze kwaliteitsambities.

Strekking van beleid:

Het ontwikkelingsperspectief Wonen en werken in het kleinschalige mixlandschap richt zich op het in harmonie met elkaar ontwikkelen van de diverse functies in het buitengebied. Aan de ene kant melkveehouderij, akkerbouw en opwekking van hernieuwbare energie als belangrijke vormen van landgebruik. Aan de andere kant gebruik voor natuur, recreatie, wonen en andere bedrijvigheid.

De ontwikkelingsmogelijkheden voor de landbouw, maar ook die voor de andere sectoren, willen we in dit ontwikkelingsperspectief nadrukkelijk verbinden met behoud en versterking van cultuurhistorische, natuurlijke en landschapselementen. Het waterbeheer richt zich op optimale condities voor de lokaal aanwezige functies, rekening houdend met de klimaatopgave en de kenmerken van het watersysteem.

Schaalvergroting in de landbouw en opwekking van hernieuwbare energie krijgen ruimte in het ontwikkelingsperspectief Wonen en werken in het kleinschalige mixlandschap, onder de voorwaarde van zorgvuldige inpassing in het kleinschalige landschap. Ruimte kan verdiend worden door te investeren in kwaliteitsvoorwaarden. Met name de verschuiving van eenzijdige volumeproductie en kostprijsreductie naar specialisatie en omgevingsgericht ondernemen in de landbouw is hier kansrijk voor het behouden van een sterke concurrentiepositie. Waardevermeerdering ontstaat door het benutten van de specifieke gebiedskwaliteiten, en van het maatschappelijk draagvlak voor kwaliteitsproductie en -producten. Ook verbreding van economische activiteiten op het erf, bijvoorbeeld met zorg, recreatie of landwinkels, krijgt de ruimte. Door directe verkoop bij de boer ontstaan korte ketens en meer waardering voor het agrarisch product.

In dit ontwikkelingsperspectief zijn ook plekken waar, door de ruimtelijke structuur van het landschap, de beschikbare milieuruimte of reeds aanwezige bebouwing, de ontwikkelruimte van agrarische bedrijven beperkt is. Hier liggen ontwikkelkansen voor andere vormen van bedrijvigheid (denk aan dienstverlenende zelfstandigen zonder personeel) die de ruimtelijke structuur versterken. Binnen dit ontwikkelingsperspectief kunnen nieuwe functies een plek krijgen op bestaande vrijkomende erven waar dit tevens maatschappelijke opgaven als behoud en ontwikkeling van cultuurhistorie, natuur en landschap ondersteunt. Zo worden vitaliteit en omgevingskwaliteit in samenhang versterkt.

Toelichting (waarom?):

Het verbinden van de ontwikkelingsmogelijkheden van economische en maatschappelijke functies met het behoud en de versterking van cultuurhistorische, natuurlijke en landschappelijke elementen draagt bij aan het behoud van de specifieke kwaliteiten van het kleinschalige mixlandschap in Overijssel. Dit betekent ook het behoud van de diverse woonmilieus die voor verschillende groepen aantrekkelijk zijn: buurtschappen, landgoederen, bedrijfswoningen, (knoop)erven. Dienstverlenende zelfstandigen zonder personeel kunnen hun werklocatie goed combineren met dit woon-/werklandschap.

Uitvoering/instrumenten:

In het geval van grootschalige ontwikkelingen of uitbreiding van agrarische bedrijven, verwachten we van de initiatiefnemer het plan te ontwikkelen in samenspraak met de omgeving. Zo ontstaat draagvlak en, als omwonenden en omliggende bedrijven bijvoorbeeld bij realisatie van een windturbine ook participeren in financiële zin, worden de lusten en lasten die gepaard gaan met de ontwikkeling op een redelijke wijze verdeeld. Participatie in financiële zin is vooral van toepassing op collectieve energieprojecten, zoals een windturbine bij het dorp of een zonneveld. De provincie nodigt uit tot het bundelen van investeringskracht en het realiseren van projecten waar veel partijen een voordeel aan hebben. Naast energie kan het daarbij ook gaan om beheer van de omgeving of instandhouding van collectieve voorzieningen.

Regels in de verordening

• Kwaliteitsimpuls agro en food (titel 2.1)
• Kwaliteitsimpuls zonnevelden (titel 2.1)
• Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving (KGO) ( artikel 2.1.6 )

8.1.4 Bijzondere gebiedscondities benutten: landgoederen     

Strekking van het beleid:

Initiatieven in de Groene Omgeving willen we verbinden aan versterking van de bestaande landgoederenstructuur in Overijssel. Met name in de stadsrandgebieden en in en aan de randen van de Zone Ondernemen met Natuur en Water is ruimte voor nieuwe landgoederen en/of de landgoedaanpak (zie 10.4.1.2); (restanten van) verdwenen landgoederen kunnen hierbij een bron van inspiratie zijn.

Landgoederen zijn het schoolvoorbeeld van functiecombinaties en illustreren dat natuurwaarden, cultuurhistorische waarden en economische waarden goed te combineren zijn. We zien dan ook mogelijkheden voor uiteenlopende functie(combinatie)s en de landgoederen/landgoedeigenaren als belangrijke partners in het werken aan diverse beleidsambities op het gebied van natuur, landschap, recreatie, water, energie en vrijetijdseconomie. Vrijkomende, veelal historische agrarische erven en gebouwen op landgoederen zijn bij uitstek geschikt voor hergebruik door andere functies, mede om het landgoedbedrijf duurzaam financieel in stand te houden.

De landgoedaanpak is overigens niet voorbehouden aan landgoederen. Ook andere partijen (denk aan recreatieondernemers, groene bedrijventerreinen of boerenbedrijven) kunnen het als beheer- en ontwikkelmodel inzetten. Ook kan het een manier zijn om bewonersinitiatieven collectief ruimte te geven om maatschappelijke doelen te verwezenlijken.

Twickel, met ruim 4.000 hectare het grootste landgoed van Nederland, wordt duurzaam verwarmd: het snoeihout van het landgoed wordt gebruikt als bio-energie.

Toelichting (waarom?):

Landgoederen voegen aan de ontwikkelingsperspectieven in de Groene Omgeving een eigen karakteristieke kleur toe. Ze zijn te vinden in de zone Ondernemen met Natuur en Water (ONW), in het ontwikkelingsperspectief Wonen en werken in het kleinschalige mixlandschap en soms ook in het ontwikkelingsperspectief Agrarisch ondernemen in het grootschalig landschap. Vooral in de stadsrandgebieden en in en aan de randen van de Zone ONW zijn (nieuwe) landgoederen van toegevoegde waarde: ze versterken hier de identiteit en kwaliteit van stad en natuur én zijn belangrijke dragers van en voor sociaal-economische, culturele en recreatieve ontwikkelingen.

Uitvoering/instrumenten:

Zie paragraaf 10.4.1.2.

8.2.1 Ontwikkelingsperspectief Stedelijke netwerken als     

Het ontwikkelingsperspectief Stedelijke netwerken als motor omvat de drie stedelijke netwerken in Overijssel: Twente (Enschede, Hengelo, Almelo, Oldenzaal en Borne), Zwolle-Kampen en Deventer-Stedendriehoek.

Ruimtelijke kwaliteitsambities:

Van de ruimtelijke kwaliteitsambitie staat in dit ontwikkelingsperspectief voorop: de ambitie Brede waaier aan woon-, werk- en mixmilieus, elk buurtschap, dorp en stad zijn eigen kleur. Daarnaast gelden – voor alle ontwikkelingsperspectieven – de ruimtelijke kwaliteitsambities:

• zichtbaar en beleefbaar mooi landschap
• sterke ruimtelijke identiteiten als merken voor Overijssel
• continu en beleefbaar watersysteem

In paragraaf 4.1.2 vind je meer informatie over deze kwaliteitsambities.

Strekking van het beleid:

Om de stedelijke netwerken in staat te stellen motor voor de Overijsselse economie en cultuur te zijn, bieden we ruimte aan bedrijvigheid en versterking van de grootstedelijke cultuur, die product- en marktontwikkeling en het ondernemings- en vestigingsklimaat stimuleert. Bereikbaarheid van – en tussen en binnen – de stedelijke netwerken (via weg, spoor, fiets, water) is hiervoor cruciaal. Naast goede fysieke verbindingen zijn overigens ook goede digitale en sociale verbindingen (sociale netwerken, kennisnetwerken en bestuurlijk netwerken) van belang.

Aanwezige dynamiek en lokale energie moeten we zien te benutten om de verscheidenheid in identiteit en kenmerken van de stedelijke netwerken en de steden daarbinnen te versterken. Dit laatste bijvoorbeeld door hoogwaardige woon-, werk- en mixmilieus te bieden in stadscentra, oude wijken, stadskwartieren, campussen, tuindorpen, nieuwbouwwijken en villawijken. De steden in Overijssel kennen veelal gebieden met bijzondere condities voor specifieke functiecombinaties en identiteiten. Zo zijn er in veel stedelijke gebieden havengebieden en oude industriecomplexen die – gebruik makend van de oude bebouwing – zeer geschikt zijn als aantrekkelijke stadskwartieren. Deze gebieden bieden vestigingskansen voor kennisintensieve maakindustrie of innovatieve mkb’ers die belang hebben bij een goede positionering ten opzichte van binnensteden en kennisinstellingen.

Toelichting (waarom?):

Door bij elkaar te zitten kunnen diensten, voorzieningen, bedrijven en kennisinstellingen het meest van elkaar profiteren; dit bevordert de werkgelegenheid, arbeidsproductiviteit en komt de rentabiliteit van bedrijfsleven en investeerders ten goede. Deze agglomeratievoordelen willen we benutten om de concurrentiekracht van de stedelijke netwerken in Overijssel te versterken. Dit doen we onder andere door in de stedelijke netwerken ruimte te bieden aan bedrijvigheid en versterking van de grootstedelijke cultuur én in te zetten op concentratie van (boven)regionale functies en voorzieningen op de hoogdynamische plekken binnen de stedelijke netwerken waar zij het best tot hun recht komen.

Daarbij is het belangrijk dat de steden binnen een stedelijk netwerk elkaar niet beconcurreren, maar elkaar juist versterken – elk met een eigen profiel – en zo samen een breed pakket aan woon- en werkmilieus en een totaalpakket aan voorzieningen voor de hele regio kunnen aanbieden.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• woningbouw voor (boven)regionale behoefte in de stedelijke netwerken mits onderbouwd en regionaal afgestemd (titel 2.2.)
• (boven)regionale functies en voorzieningen in de stedelijke netwerken op hoogdynamische plekken (artikel 2.1.2 en titel 2.4 )
• glastuinbouw niet buiten de Koekoekspolder (titel 2.10)

Kennis verwerven en delen

• de Stadsbeweging; leren en inspireren, in het bijzonder ten aanzien van transformatie en herstructurering
• verkenning Daily Urban Systems

8.2.2 Ontwikkelingsperspectief Steden en dorpen als veel     

Het ontwikkelingsperspectief Steden en dorpen als veelzijdige leefmilieus omvat de steden in Overijssel die niet binnen de drie stedelijke netwerken vallen en de dorpen in Overijssel.

Ruimtelijke kwaliteitsambities:

Van de ruimtelijke kwaliteitsambities staat in dit ontwikkelingsperspectief de ambitie Brede waaier aan woon-, werk- en mixmilieus, elk buurtschap, dorp en stad zijn eigen kleur voorop. Daarnaast gelden – net als voor alle andere ontwikkelingsperspectieven – de ruimtelijke kwaliteitsambities:

• zichtbaar en beleefbaar mooi landschap
• sterke ruimtelijke identiteiten als merken voor Overijssel
• continu en beleefbaar watersysteem

In paragraaf 4.1.2 vind je meer informatie over deze kwaliteitsambities.

Strekking van het beleid:

Naast de stedelijke netwerken completeren de overige steden en dorpen in Overijssel de ambitie van een breed spectrum aan woon-, werk- en mixmilieus. Om de kwaliteit van de Overijsselse steden en dorpen te garanderen, zijn goede verbindingen nodig tussen de steden en dorpen, en met de stedelijke netwerken. En is het belangrijk dat de steden en dorpen elkaar versterken (complementariteit).

Aanwezige dynamiek en lokale energie moeten we zien te benutten om de verscheidenheid in identiteit en kenmerken van de steden en dorpen te versterken. Dit laatste bijvoorbeeld door aan te sluiten bij de karakteristieke opbouw en de verbinding met het omliggende landschap of historische structuren expliciet te maken. Hierbij kan het omliggende landschap beter bereikbaar worden gemaakt door open en zorgvuldig ingerichte stads- en dorpsranden.

Toelichting (waarom?):

De steden en dorpen buiten de drie stedelijke netwerken in Overijssel bieden een waardevolle aanvulling op het leefmilieu in de stedelijke netwerken. De dorpen vormen het kloppende hart van een plattelandsgemeenschap, bieden een aantrekkelijke, groene woon- en werkomgeving of vormen een toeristische trekpleister waar bezoekers rust en identiteit zoeken. Door te kunnen bouwen voor de lokale behoefte aan wonen, werken en voorzieningen kunnen zij deze rol blijven vervullen.

Ondanks krimp en vergrijzing zorgen de bewoners in Vasse samen voor basisvoorzieningen en een gezonde economie. Een mooi voorbeeld is Energiek Vasse, een energiecoöperatie van en voor Vasse.

Uitvoering/instrumenten:

Kennis verwerven en delen

• de Stadsbeweging; leren en inspireren, in het bijzonder ten aanzien van transformatie en herstructurering
• ontwerpateliers (en gesprekken met gemeenten over) energie efficiënte ruimtelijke ordening

8.2.3 Ontwikkelingsperspectief Hoofdinfrastructuur: vlot en veilig     

Ruimtelijke kwaliteitsambities:

Van de ruimtelijke kwaliteitsambities ligt in dit ontwikkelingsperspectief de nadruk op de ambitie Het contrast tussen dynamische en luwe gebieden versterken. Daarnaast gelden – net als voor alle andere ontwikkelingsperspectieven – de ruimtelijke kwaliteitsambities:

• zichtbaar en beleefbaar mooi landschap
• sterke ruimtelijke identiteiten als merken voor Overijssel
• continu en beleefbaar watersysteem

In paragraaf 4.1.2 vind je meer informatie over deze kwaliteitsambities.

Strekking van het beleid:

De aantrekkelijkheid van een stedelijk netwerk wordt mede bepaald door ‘knoopkwaliteit’. Deze knoopkwaliteit wordt bepaald door het aantal en de kwaliteit van de verbindingen (auto-, spoor-, fiets- en vaarwegen) en de overstapmogelijkheden op verschillende vervoerswijzen. Dergelijke ‘knopen’ hebben we in de Stedelijke Omgeving benoemd vanwege hun vestigingskwaliteit: de stationsgebieden en stadsassen (voor meer informatie zie paragraaf 8.2.1.3).

We zien deze multimodale knooppunten als voorkeurlocaties voor ontwikkelingen die bovenlokale mobiliteit met zich meebrengen (denk aan publieks- en arbeidsintensieve bedrijven en voorzieningen als scholen). Ook als er naast de inmiddels geplande woon- en werklocaties nog behoefte ontstaat aan nieuwe ontwikkelingslocaties, kan gebruik gemaakt worden van aanwezige knoopkwaliteit. Bundeling van aansluitingen op de reeds bestaande hoofdinfrastructuur heeft daarbij onze voorkeur.

Voor de provinciale hoofdinfrastructuur ligt de prioriteit bij veiligheid en doorstroming. Daarbij hebben we wel aandacht voor ruimtelijke inpassing en thematische vormgeving van infrastructuurassen. Dorpen en kernen die niet aan de hoofdinfrastructuur liggen, worden via gebiedsontsluitingswegen (A) aangesloten op de hoofdinfrastructuur. Op overige wegen wegen belangen vanuit wonen en landschapskenmerken zwaarder.

Toelichting (waarom?):

Goede verbindingen (auto-, spoor-, fiets- en vaarwegen) van en naar stedelijke netwerken en streekcentra zijn belangrijk voor economische ontwikkeling en versterking van de concurrentiekracht van de stedelijke netwerken en streekcentra. Door ruimtelijk-economische ontwikkelingen (meer) af te stemmen op mobiliteitsnetwerken en –knooppunten, vermindert het aantal vervoersbewegingen en daarmee de uitstoot van broeikasgassen en fijnstof. Dit draagt bij aan een schoner en gezonder leefmilieu en bespaart kosten en energie.

8.2.4 Bijzondere gebiedscondities benutten: stads- en dorpsrandgebieden     

In de Stedelijke Omgeving vind je enkele bijzondere gebiedscondities die specifieke kansen met zich meebrengen. Denk aan kenniscentra, stadsassen en stationsgebieden (zie paragraaf 8.2.1.3), maar ook aan stads- en dorpsrandgebieden.

De stads- en dorpsrandgebieden vormen de overgang tussen de Stedelijke en de Groene Omgeving, en zijn daarmee zowel entree van de stad als verbinding naar het buitengebied. Het vormgeven als entree van zowel de Groene als de Stedelijke Omgeving is een belangrijk kwaliteitsdoel. Veel stads- en dorpsrandgebieden in Overijssel liggen tegen aantrekkelijke natuurcomplexen of landgoederen aan.

Recreatieve functies en culturele voorzieningen kunnen op specifieke plekken in de stads- en dorpsrandgebieden de kwaliteit en aantrekkelijkheid verhogen. Ook liggen er kansen voor nieuwe landgoederen en/of de landgoedaanpak (zie paragraaf 8.1.4); (restanten van) verdwenen landgoederen kunnen hierbij een bron van inspiratie zijn.

Als er naast de inmiddels geplande woon- en werklocaties nog behoefte ontstaat, kunnen nieuwe woon- en werkmilieus worden ingezet om de kwaliteit en aantrekkelijkheid van de stads- en dorpsrandgebieden te verhogen en de landschappelijke structuur in deze gebieden te versterken. In de stads- en dorpsrandgebieden liggen ook kansen om beleidsambities op het gebied van natuur, water, en energie te realiseren én om de functie als ‘uitloop’-gebied voor de stad te versterken door verdichting van het routenetwerk voor langzaam verkeer.

Toelichting (waarom?):

Het vormgeven van de stadsranden als entree van zowel de Groene als de Stedelijke Omgeving is een belangrijke kwaliteitsopgave. In de stads- en dorpsrandgebieden zijn de landgoederen van toegevoegde waarde: ze versterken hier de identiteit en kwaliteit van stad en natuur én zijn belangrijke dragers van en voor sociaal-economische, culturele en recreatieve ontwikkelingen.

Realisatie/instrumenten:

Regels in de verordening

• de Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving (KGO) is in bepaalde gevallen van toepassing (artikel 2.1.6).

In paragraaf 10.4.1.2 vind je meer informatie over landgoederen.

9.1.1 Stuwwallen

9.1.2 Dekzandvlakte en ruggen

9.1.3 Brongebieden

9.1.4 Beekdalen en natte laagtes

9.1.5 Laagveengebieden en laagveenrestanten

9.1.6 Hoogveengebieden en hoogveenrestanten

9.1.7 Rivierengebieden (rivier en uiterwaarden, oeverwallen en komgronden)

9.1.8 Zeekleigebied en randmeren

9.2.1 Essenlandschap

9.2.2 Oude hoevenlandschap

9.2.3 Maten en flierenlandschap

9.2.4 Jong heide- en broekontginningslandschap

9.2.5 Laagveenontginningen en kraggenlandschap

9.2.6 Hoogveenontginningen en hoogveenrestanten

9.2.7 Veenkoloniaal landschap

9.2.8 Rivierenlandschap (rivier en uiterwaarden, oeverwallen en komgebieden)

9.2.9 Zeekleilandschap

9.3.1 Historische centra, binnensteden, landstadjes

9.3.2 Bebouwingsschil 1900-1950

9.3.3 Woonwijken 1955-nu

9.3.4 Bedrijventerreinen

9.3.5 Dorpen en buurtschappen

9.3.6 Verspreide bebouwing

9.3.7 Autosnelwegen en autowegen

9.3.8 Gebiedsontsluitingswegen en erftoegangswegen

9.3.9 Informele trage netwerk

9.3.10 Spoor met stations

9.3.11 Kanalen en vaarten

9.4.1 Landgoederen en buitenplaatsen

9.4.2 Gebieden voor verblijfsrecreatie

9.4.3 Attracties

9.4.4 Recreatieve routes en vaarwegen

9.4.5 Stads- en dorpsfronten

9.4.6 Stads- en dorpsranden

9.4.7 Balkons en belvedères

9.4.8 Bakens in de tijd

9.4.9 Donkerte

10.1.1 Aanbod van woonmilieus     

Met ‘woonmilieu’ bedoelen wij niet alleen de woning zelf, maar ook de omgeving waar de woning staat en waarin zich het dagelijkse leven van wonen, werken en recreëren van de bewoners afspeelt.

Ambitie:

Passend en flexibel aanbod van woonmilieus (typen woningen en woonomgeving) die voorzien in de vraag (kwantitatief en kwalitatief).

Strekking van het beleid:

In Overijssel moet er een passend aanbod zijn van aantrekkelijke woonmilieus waarmee ingespeeld kan worden op veranderende woonbehoeften. Door verschillende woonmilieus aan te bieden is er ruimte voor de huisvesting van alle doelgroepen. Door aanpassing en herstructurering van de bestaande woningvoorraad moet gezorgd worden dat die blijft aansluiten op de woonwensen van verschillende doelgroepen, in alle levensfasen.

Voor het vaststellen van de behoefte van een gemeente aan nieuwe woningen is het principe van concentratie van toepassing. Daarin is vastgelegd dat gemeenten in principe alleen voorzien in de lokale woningbehoefte en de behoefte van bijzondere doelgroepen. Alleen de stedelijke netwerken mogen voorzien in een (boven)regionale behoefte. De streekcentra Hardenberg en Steenwijk mogen voorzien in een regionale behoefte voor zover dit past in de regionale programmering van de betreffende regio.

Vraag en aanbod aan woningen moeten duurzaam in balans zijn. Er moet niet meer gebouwd worden dan waar nu behoefte aan is. Daarbij moet ook rekening gehouden worden met de toekomstige behoefte. Om te zorgen dat de woningvoorraad ook geschikt is voor toekomstige behoefte, zal er aanpasbaar, levensloopbestendig en energiezuinig gebouwd moeten worden.

Het aanbod aan woonmilieus vindt in hoofdzaak plaats in steden en dorpen. Het concentratiebeleid van de provincie is erop gericht om de leefbaarheid van steden en dorpen te behouden en te versterken. Daarom zal ook de bouw van nieuwe woningen in principe plaats moeten vinden in en eventueel aansluitend aan bestaand bebouwd gebied.

Gemeenten bepalen in het kader van de regionale programmering in onderlinge afstemming hoeveel woningen zij voor de lokale behoefte moeten bouwen en waar eventueel in een regionale behoefte wordt voorzien. Wat de behoefte is wordt door gemeenten onderbouwd vanuit actueel onderzoek woningbouw (op basis van de woningmarkt) dat eens in de 2 jaar wordt geactualiseerd. Gedeputeerde Staten stellen de nadere eisen vast waaraan het actueel onderzoek woningbouw moet voldoen.

De uitkomsten van de regionale programmering worden vastgelegd in woonafspraken met Gedeputeerde Staten die elke twee jaar op dit onderdeel worden geactualiseerd.

In de Groene Omgeving zijn specifieke woonmilieus te vinden die zich onderscheiden door rust en ruimte. Ons beleid maakt het mogelijk om in de Groene Omgeving nieuwe woningen te realiseren. Vanuit het principe van zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik moet daarvoor zoveel mogelijk gebruik worden gemaakt van bestaande erven (bijvoorbeeld van vrijkomende agrarische bedrijfsbebouwing). Met toepassing van de Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving kunnen ook nieuwe woonmilieus gerealiseerd worden op (nieuwe) landgoederen en andere plekken als daardoor de ruimtelijke kwaliteit in de omgeving een extra impuls krijgt.

De provincie draagt bij aan de randvoorwaarden van aantrekkelijke woonmilieus door de inzet op vitale binnensteden, goede bereikbaarheid van stedelijke netwerken en voorzieningen, en ruimte voor water en groen in een aantrekkelijk landschap rond steden en dorpen.

Door de veranderende demografie en de economische crisis is de eerder verwachte groei op lange termijn van het aantal huishoudens omgeslagen in een daling ervan in Overijssel (zie hieronder). Mede hierdoor hebben sommige gemeenten nu een overaanbod aan woningbouwplannen.

Toelichting (waarom?):

Een passend aanbod van woonmilieus is niet alleen een kwestie van kwantiteit, maar vooral van kwaliteit. Om tegemoet te komen aan uiteenlopende woonwensen en financiële draagkracht van huidige en nieuwe bewoners van Overijssel, moet het aanbod flexibel kunnen reageren op de vraag. Dit betekent dat het aanbod aan woningen moet worden afgestemd op de huidige vraag, en dat zowel bij aanpassingen in de huidige voorraad als bij het toevoegen van nieuwe woningen ook rekening moet worden gehouden met de toekomstige vraag en veranderde woonwensen.

De woningmarkt is al lang niet meer lokaal van aard. Om te zorgen dat vraag en aanbod in de regio duurzaam in balans zijn, is op (boven)regionaal niveau regie nodig. Door middel van het traject woonafspraken zorgen wij ervoor dat gemeenten gezamenlijk invulling geven aan de regionale programmering. Uitgangspunt daarbij is het principe van concentratie, waarbij elke gemeente mag voorzien in de lokale vraag en alleen de stedelijke netwerken mogen voorzien in de bovenregionale behoefte. Gemeenten onderbouwen hun woningbouwbehoefte op basis van actueel woningbouwonderzoek dat onderbouwd is op basis van de marktvraag en stemmen deze regionaal af. Onderdeel van de regionale afstemming is de vraag waar ruimte wordt geboden voor dat deel van de totale regionale vraag waarin gemeenten niet zelf lokaal in voorzien. Aan de regionale vraag kan in ieder geval ruimte worden geboden in de streekcentra, mits dit past binnen de afspraken die gemaakt worden op basis van de regionale programmering. De regionale programmering wordt vastgelegd in de woonafspraken die met Gedeputeerde Staten worden gemaakt.

In de bebouwde omgeving is waterbeheersing van groot belang, zeker in het licht van de klimaatopgave. Steden, dorpen en voorzieningen moeten goed bereikbaar, toegankelijk en leefbaar zijn om goed te kunnen functioneren.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• Overijsselse ladder voor duurzame verstedelijking (principe van concentratie en zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik) (titel 2.1) in combinatie met titel 2.2 (regionale programmering woningbouw)
• principe van concentratie (artikel 2.1.2)
• regionale programmering woningbouw (titel 2.2)

(Prestatie)afspraken

• woonafspraken met gemeenten (over aanbod en kwaliteit van woonmilieus)
• afspraken over stedelijke vernieuwing

Subsidies en fondsen

• programma Nieuwe Energie Overijssel (voor het energiezuinig maken van woningen)

Kennis verwerven en delen

• monitoring realisatie woonafspraken
• prognoses, woningbehoefte, onderzoeken (kwantitatief)
• organiseren symposia en bijeenkomsten over stedelijke vernieuwing
• pilots over onder andere aanpasbaarheid van (tijdelijke) woningen, klimaatbestendigheid woonmilieus en energietransitie
• afstemmingsoverleg tussen gemeenten (bijvoorbeeld ten aanzien van huisvesting van bijzondere doelgroepen als statushouders)

10.1.2 (Boven) regionale voorzieningen     

Met (boven)regionale voorzieningen bedoelen we (groot)stedelijke voorzieningen met (boven)regionale uitstraling zoals (inter)nationale treinverbindingen, winkelcentra, zorginstellingen, sportaccommodaties en culturele voorzieningen.

Tot vitale infrastructuur rekenen wij voorzieningen die maatschappelijke ontwrichtingen kunnen veroorzaken wanneer deze uitvallen, omdat ze onmisbaar zijn voor de maatschappij. Er is sprake van een maatschappelijke ontwrichting wanneer er bijvoorbeeld grote economische schade is, veel slachtoffers zijn, of het herstel heel lang gaat duren en er geen reële alternatieven zijn.

Ambitie:

Beschikbaarheid en bereikbaarheid van (boven)regionale voorzieningen

Strekking van het beleid:

(Boven)regionale voorzieningen concentreren wij in stedelijke netwerken, bij voorkeur op hoogdynamische plekken, zoals binnensteden, stationsgebieden en stadsassen. Voor nieuwe (boven)regionale voorzieningen geldt dat bij de vestiging ook moet nagegaan worden of de locatie klimaatbestendig is. Voor (boven)regionale voorzieningen die onderdeel zijn van de vitale infrastructuur geldt dat moet worden nagegaan of de bereikbaarheid te allen tijde geborgd is.

Toelichting (waarom?):

De beschikbaarheid en bereikbaarheid van voorzieningen is een belangrijke voorwaarde voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Vanwege de betekenis van bovenregionale voorzieningen voor de wijde regio, vinden wij het belangrijk dat de steden binnen stedelijke netwerken elkaar aanvullen en samen een breed pakket van voorzieningen aanbieden voor de hele regio. Voor (boven)regionale voorzieningen die gerekend moeten worden tot vitale infrastructuur geldt dat die ook moeten blijven functioneren als door klimaatveranderingen er meer risico’s ontstaan op overstromingen en wateroverlast. Daarom moeten niet alleen de locaties van dit soort functies goed afgewogen worden, maar ook de bereikbaarheid in geval van calamiteiten en wateroverlast.

10.2.1 Werklocaties     

Onder het begrip ‘werklocaties’ vallen zowel bedrijventerreinen als kantorenlocaties als detailhandelslocaties.

Ambitie:

Vitale werklocaties die aansluiten op de vraag van het bedrijfsleven (kwantitatief en kwalitatief).

Strekking van het beleid:

Ons beleid is gericht op de ontwikkeling van vitale werklocaties die zowel kwantitatief als kwalitatief aansluiten bij de veranderende vraag van het bedrijfsleven. Hierbij gelden generieke beleidskeuzes:

1. Concentratiebeleid
2. Bovenlokale afstemming
3. Zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik

Werklocaties moeten niet alleen fysiek goed bereikbaar zijn, maar ook digitaal. Ook hebben ondernemers belang bij een duurzaam gebruik van grond en energie.

Stedelijke netwerken zien we als de motor voor de economie (zie paragraaf 10.4.2) en mogen daarom ruimte bieden aan de behoefte van (boven)regionale bedrijvigheid . De kernen Hardenberg en Steenwijk vervullen als streekcentra een bijzondere functie voor de betreffende regio. Deze kernen mogen voorzien in de regionale behoefte aan werklocaties voor zover dit past binnen de regionale programmering. Voor de overige kernen geldt dat zij uitsluitend mogen voorzien in de lokale behoefte aan werklocaties (de ruimtebehoefte van lokaalgewortelde bedrijvigheid).

Wijzigingen in wensen en eisen van het bedrijfsleven zullen in de eerste plaats binnen het bestaande aanbod aan werklocaties opgevangen moeten worden. Daarvoor zijn gemeenten samen met de ondernemers aan zet. Dit kan betekenen dat ingezet moet worden op transformatie, beheer, renovatie en onderhoud van bestaande terreinen en gebouwen. Wij beschouwen dit als de opgave om ‘de basis op orde’ te houden.

Voor zover vanuit het bestaande aanbod – ook met herstructureringen – niet in de behoefte aan werklocaties kan worden voorzien, is er ruimte voor uitbreiding van werklocaties. Daarbij geldt het principe van concentratie. Dit betekent dat de (boven)regionale behoefte aan werklocaties gefaciliteerd wordt door de stedelijke netwerken.

Voor de overige gemeenten geldt dat zij in principe alleen kunnen voorzien in de lokale behoefte aan werklocaties. Daarbij kunnen gemeenten ruimte bieden aan bedrijven die voldoen aan het criterium van lokaalgeworteldheid. Wij definiëren ‘lokaalgeworteldheid’ als bedrijven die hun oorsprong en/of verzorgingsgebied hebben of vinden in de gemeente of kern waar ze gevestigd zijn of zich vestigen én toegevoegde waarde bieden aan de sociaal-economische structuur/voorzieningen. Gemeenten kunnen in het kader van de regionale programmering afspreken dat de ene gemeente voorziet in de behoefte van een andere gemeente.

Daar waar sprake is van een overaanbod aan werklocaties, moet de balans tussen vraag en aanbod hersteld worden.

Toelichting (waarom?):

Er is onverminderde aandacht nodig voor het vitaal houden van bestaande werklocaties, zodat die ook in de toekomst blijven aansluiten bij veranderende behoeften van daar gevestigde bedrijven.

Voor een vitale en zichzelfvernieuwende regionale economie is het noodzakelijk dat het aanbod van werklocaties aansluit bij de vraag van het bedrijfsleven. De vraag naar werklocaties is voortdurend in beweging doordat wensen en eisen van ondernemers veranderen.

Voor werklocaties kan er niet langer van uitgegaan worden dat vooral de groei gefaciliteerd moet worden. Er is steeds meer sprake van een vernieuwingsmarkt en op sommige plekken geldt dat gerekend moet worden met krimp. Door de ontwikkeling naar een kennisintensieve economie veranderen de eisen die ondernemers stellen aan werklocaties.

Er is in Overijssel een ruim aanbod aan bestaande werklocaties. Alle gemeenten beschikken over bedrijventerreinen die gericht zijn op de lokale behoefte en die met hun gemengde profiel voorzien in een zeer diverse ruimtevraag.

Binnen de stedelijke netwerken zijn bedrijventerreinen beschikbaar om aan de (boven)regionale behoefte te voldoen. De provincie is partner in enkele regionale terreinen (XL Businesspark, Technology Base Twente en Zuiderzeehaven Kampen), die zich vooral richten op grootschalige bedrijvigheid. Dat zijn bedrijven of combinaties van bedrijven die veel ruimte vragen.

In bepaalde gebieden van Overijssel is sprake van overaanbod aan werklocaties. Het herstel van balans tussen vraag en aanbod zorgt ervoor dat kansrijke locaties betere ontwikkelingsmogelijkheden krijgen, maar voorkomt ook onnodig beslag op de ruimte.

Het bedrijfsleven heeft aangegeven dat er aanvullend op het bestaande aanbod behoefte is aan onderscheidende, (inter)nationaal georiënteerde topwerklocaties voor stuwende bedrijvigheid (zie paragraaf 10.2.1.2.

Ook voor werklocaties is waterbeheersing van groot belang, zeker in het licht van de klimaatopgave. Overstromingen en wateroverlast kunnen grote economische schade toebrengen als kapitaalintensieve productiemiddelen beschadigd raken of locaties niet meer bereikbaar zijn en de productie stilvalt.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• concentratie in stedelijke netwerken (titel 2.1 en 2.3)
• voorzien in de lokale behoefte (titel 2.1 en 2.3)

(Prestatie)afspraken

• in regionaal verband afspraken maken over reprogrammeren en deprogrammeren van werklocaties

10.2.2 Logistieke bedrijvigheid     

Logistieke bedrijven houden zich bezig met het ontvangen, opslaan, bewerken, distribueren of verzenden van goederen. Logistieke bedrijven vallen globaal uiteen in twee categorieën:

• Bedrijven met logistieke werkzaamheden als hoofdactiviteit (logistieke dienstverleners zoals: transportbedrijven, opslagbedrijven, overslagbedrijven)
• Bedrijven in de maakindustrie, bouw, groothandel of detailhandel waar het zwaartepunt van de activiteiten logistiek is (bijvoorbeeld een distributiecentrum van een levensmiddelenbedrijf) en gemengde vormen waarin een logistiek dienstverlener toegevoegde waarde activiteiten uitvoert voor een of meerdere klanten

Logistieke activiteiten zijn alle activiteiten die nodig zijn om de fysieke goederenstroom effectief en efficiënt te laten verlopen. Naast transport en opslag van goederen gaat het ook om bewerkingsslagen in logistieke ketens zoals orderpicking, verpakken, assemblage en afhandeling van retourstromen, en de regie over deze ketens.

Ambitie:
Gerichte groei van de logistieke sector

Strekking van het beleid:

Wij willen de groei van de logistieke sector duurzaam faciliteren. Elke gemeente mag voorzien in de lokale behoefte inclusief lokaal gewortelde bedrijvigheid. Voor de (boven)regionale behoefte voeren we een richtinggevend en stimulerend beleid voor nieuwvestiging van logistieke bedrijven.

Toelichting (waarom?):

Overijssel heeft qua ligging, infrastructuur, kennis, onderwijs en ondernemerschap waardevolle troeven in handen om een sterkere positie in te nemen in de nationale (noord-zuid)-corridor naar Noord-Duitsland en Scandinavië en de (oost-west) North Sea Baltic Corridor, onderdeel van het Europese TEN-T-netwerk, en is daarmee goed verbonden met de havens in Antwerpen, Rotterdam en Amsterdam, luchthaven Schiphol én de achterlandbestemmingen. Logistiek biedt kansen voor nieuwe werkgelegenheid voor zowel laag, middelbaar als hoog opgeleiden en kan daarmee dienstbaar zijn aan de sociaal-economische ontwikkeling van Overijssel. De aanwezigheid van een sterke logistieke sector is eveneens een belangrijke motor voor groei in andere bedrijfssectoren. Zo kan de groei van de logistieke sector faciliterend zijn voor de groei van de maakindustrie, de bouw, de agro- en food-, en energiesector.

10.2.3 Agro en Food     

Ambitie:

Een innovatieve en concurrerende agro & foodsector

10.2.4 Toerisme en vrije tijd     

Overijssel biedt vele mogelijkheden voor toerisme en invulling van vrije tijd. Denk onder andere aan de historische binnensteden, de vele landgoederen en buitenplaatsen, prachtig cultureel erfgoed, musea van betekenis, bruisende festivals, grote sportevenementen, enkele grote attracties (Attractiepark Slagharen, Avonturenpark Hellendoorn én Giethoorn) en de vele kanoroutes en fiets-, ruiter- en wandelpaden. De ‘toeristische A-merken’ van Overijssel zijn Waterreijk, de IJsseldelta, het Vechtdal, Salland, Twente en de Hanzesteden langs de IJssel.

Ambitie:

Ontwikkelingsmogelijkheden voor en kwaliteitsverbetering van toerisme en vrijetijdsbesteding

Strekking van het beleid:

We zetten ons in voor een sterk aanbod voor de vrijetijdsbesteding in Overijssel. Innovatie en versterking van het organiserend vermogen in de toeristische sector staan daarbij centraal.

Wij bieden ondernemers de ruimte om toeristisch-recreatieve voorzieningen te ontwikkelen die bijdragen aan de differentiatie van het aanbod. We stimuleren hierbij het leggen van (nieuwe) koppelingen tussen verschillende sectoren (zoals recreatie, natuur, landschap, water, cultuur, zorg en sport) en hebben aandacht voor cultuur, erfgoed en recreatie- en winkelvoorzieningen. Zo ondersteunen we bijvoorbeeld de winkelfunctie in de binnensteden door beperkingen op te leggen aan detailhandel buiten de kernen (zie paragraaf 10.2.1.4 voor meer informatie).

Bijzondere aandacht vraagt de klimaatverandering. De drogere en warmere zomers maken dat we in onze steden ruimte en mogelijkheden nodig hebben voor verkoeling (groen en water) en, om de warmte van de stad te kunnen ontlopen, goede recreatieve verbindingen tussen stad en ommeland. Onze gemeenten zijn aan zet om hier invulling aan te geven.

Toelichting (waarom?):

Een rijk aanbod van (dag)recreatieve voorzieningen vormt een belangrijke vestigingsfactor voor bedrijven en bewoners, is van belang voor de concurrentiekracht van Overijssel als vakantie- en dagtochtbestemming en draagt bij aan de werkgelegenheid. De toeristische aantrekkingskracht van de binnensteden ligt in de combinatie van de winkelfunctie, de aanwezigheid van cultuurhistorisch erfgoed en (culturele) voorzieningen die elders niet aanwezig zijn (zoals theater, bioscoop, musea en horeca) Dit willen we graag zo houden.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• Overijsselse ladder voor duurzame verstedelijking, ontwikkelingsperspectieven en gebiedskenmerken (titel 2.1)
• Kwaliteitsimpuls Groene Omgeving (KGO) (artikel 2.1.6)

Gebiedsontwikkeling/uitvoeringsprojecten

• we benutten meekoppelkansen voor recreatie en toerisme zoals bij Ruimte voor de Rivier/dijkversterkingsopgaven

Subsidies en fondsen

• subsidies voor nieuwe product-marktcombinaties
• Programma Ruimtelijke kwaliteit: versterking identiteit en diversiteit

10.3.1 Natuurnetwerk Nederland (NNN, voorheen Ecologische Hoofdstructuur (EHS))     

Het Natuurnetwerk Nederland (NNN) bestaat uit een samenhangend netwerk van gebieden met natuurwaarden. Het natuurnetwerk in Overijssel maakt hier deel van uit. Binnen dit natuurnetwerk liggen natuurgebieden die vanwege de hoge natuurwaarden (inter)nationale bescherming genieten, waaronder de Nationale Parken en een groot deel van de Natura 2000-gebieden. Naast de bestaande natuurgebieden bestaat het NNN in Overijssel deels uit gebieden die nog omgevormd zullen worden tot natuur.

Ambitie:

Een vitaal en samenhangend stelsel van natuurgebieden (NNN (voorheen EHS), waaronder Natura 2000-gebieden en Nationale Parken)

Strekking van het beleid:

Het ruimtelijk beleid voor het NNN is gericht op behoud, herstel en ontwikkeling van de wezenlijke kenmerken en waarden van het NNN: de natuurkwaliteit, landschappelijke kwaliteit en de beleving van rust. Daarbij houden we zoveel mogelijk rekening met de andere belangen in het gebied. Voor initiatieven die niet passen binnen de doelstelling van het NNN is geen ruimte, tenzij er sprake is van een groot openbaar belang waar niet op een andere manier aan voldaan kan worden (het ‘nee, tenzij’-principe). Daarbij hanteren we de zogenaamde NNN-spelregels: herbegrenzing van het NNN, saldering van negatieve effecten en toepassing van het compensatiebeginsel. Er is door toepassing van de NNN-spelregels ruimte voor het aanpassen van de begrenzing als daarmee de doelen op een betere manier kunnen worden bereikt.

Toelichting (waarom?):

Realisatie en bescherming van het NNN is belangrijk voor het behoud en de ontwikkeling van plant- en diersoorten (biodiversiteit): met de realisatie van het natuurnetwerk dragen we bij aan een (inter)nationaal vitaal en samenhangend stelsel van natuurgebieden. Het NNN is ook van betekenis voor de kwaliteit van de leefomgeving, voor een goed vestigingsklimaat voor wonen en werken én voor de regionale economie in Overijssel (denk aan toerisme).

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• het ‘nee, tenzij’-principe en de overige NNN-spelregels (artikel 2.7)

Gebiedsontwikkeling/uitvoeringsprojecten

• Programma Ontwikkelopgave NNN/Natura 2000; uitvoeringsprojecten gericht op het verwerven, inrichten en onder beheer brengen van (gerealiseerde) natuur
• RAGO (regeling aankoop gronden Overijssel)

Subsidies en fondsen

• Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL)

10.3.2 Verspreide bos- en natuurwaarden     

Ambitie:

Behouden en versterken van de verspreide bos- en natuurwaarden buiten het Natuurnetwerk Nederland (NNN, voorheen EHS)

Strekking van het beleid:

Samen met partners zetten wij in op behoud, versterking en ontwikkeling van verspreide bos- en natuurgebieden buiten het NNN. Hiervoor geldt dat aantasting alleen is toegestaan als er sprake is van een zwaarwegend maatschappelijk belang waarin niet op een andere manier kan worden voorzien. Dergelijke ingrepen dienen vervolgens voldoende te worden gecompenseerd. Gemeenten vragen we voor deze gebieden een specifieke bestemming op te nemen in hun ruimtelijke plannen. We ondersteunen de kwaliteitsverbetering van gebieden die in aanmerking komen voor natuurbeheer.

Toelichting (waarom?):

Buiten het NNN zijn in onze provincie in ruime mate bos- en andere natuurgebieden én landbouwgebieden met natuurwaarden aanwezig. Deze gebieden dragen veelal bij aan de essentiële gebiedskenmerken en dienen daarom behouden te blijven.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• de bescherming van bos- en natuurwaarden buiten het NNN (titel 2.8)

Subsidies en fondsen

• Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL)

10.4.1 Diversiteit van landschappen     

Ambitie:

Behouden en versterken van de leefbaarheid en diversiteit van het landelijk gebied

Overijssel kent een rijke diversiteit aan landschappen die niet alleen behouden, maar ook versterkt moet worden door elke ontwikkeling te laten bijdragen aan ruimtelijke kwaliteit (zie paragraaf 4.1.2).

Het landelijk gebied biedt ruimte voor ontwikkelingen die gericht zijn op de productie van voedsel en energie, maar biedt ook gelegenheid voor ontspanning om te genieten van schoon water, mooie landschappen en schone lucht.

Voor de leefbaarheid van het landelijk gebied is het van belang dat voorzieningen in steden en dorpen goed bereikbaar zijn. Het landelijk gebied blijft verder leefbaar dankzij de typisch Overijsselse kracht van ‘noaberschap’ (zie paragraaf 4.1.3 ). Ook in het landelijke gebied moet gezond, veilig en schoon gewoond, gewerkt, gerecreëerd en gereisd kunnen worden (zie paragraaf 10.7)

Overijssel heeft twee Nationale Landschappen binnen zijn grenzen met bijzondere landschapskwaliteiten. Bijzondere landschapskwaliteiten komen ook bij elkaar in de vele landgoederen die in de provincie te vinden zijn.

10.4.2 Stedelijke netwerken     

In deze Omgevingsvisie verstaan wij onder stedelijke netwerken:

• Zwolle Kampen Netwerkstad
• Netwerkstad Twente (Enschede, Hengelo, Almelo, Borne en Oldenzaal)
• Stedendriehoek - Deventer

Ambitie:

Stedelijke netwerken die optimaal in verbinding staan met andere netwerken en waarin grotere en kleinere steden elkaar onderling versterken en aanvullen

Strekking van het beleid:

De functie van stedelijke netwerken in de regionale economie wordt versterkt door (boven)regionale stedelijke functies (wonen, werken, voorzieningen) daar te concentreren, bij voorkeur op (hoog)dynamische plekken. Regionale afstemming zorgt voor aansluiting bij het profiel van de verschillende kernen binnen de stedelijke netwerken. Wij zetten in op een goede bereikbaarheid van stedelijke netwerken.

Toelichting (waarom?):

Stedelijke netwerken vormen de motoren van de regionale economie. Door diensten, voorzieningen, bedrijven en kennisinstellingen die een functie vervullen voor de regio zoveel mogelijk bij elkaar te plaatsen, profiteren deze (boven)regionale functies van de dynamiek die daardoor ontstaat. Dit is niet alleen goed voor de werkgelegenheid, maar ook voor de arbeidsproductiviteit en rentabiliteit van bedrijvigheid. Door stedelijke functies bij elkaar te plaatsen, kan effectiever gebruik worden gemaakt van energievoorzieningen.

Door ervoor te zorgen dat de steden in stedelijke netwerken elkaar aanvullen door een goede profilering, versterken wij de kracht van deze netwerken. Daarvoor is een optimale bereikbaarheid binnen en tussen stedelijke netwerken van groot belang.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• Overijsselse ladder voor duurzame verstedelijking (titel 2.1, 2.2, 2.3 en 2.4)
• via de ontwikkelingsperspectieven richtinggevend sturen op vestiging (boven)regionale voorzieningen in stedelijke netwerken op hoogdynamische plekken zoals binnensteden, stationsgebieden en stadsassen (artikel 2.1.5)
• principe van concentratie (artikel 2.1.2)
• concentratie van detailhandel in kernwinkelgebied (titel 2.4)

Subsidies en fondsen

• Herstructureringsmaatschappij Overijssel (HMO) voor vitalisering van bedrijventerreinen en kantorenlocaties

Gebiedsontwikkelingen

• Technology Base Twente

Kennis verwerven en delen

• ontwikkelen van een Overijsselse Agenda Stad
• De Stadsbeweging’ (platform om samen met partners te leren, inspireren en investeren, met name als het gaat om transformatie en herstructurering)
• verkenning functioneren ‘Daily Urban System’ binnen Overijsselse stedelijke netwerken
• Living Lab Overijssel (onderzoeksomgeving waar publieke en private partijen samenwerken aan projecten - van idee tot ontwerp, van plan tot uitvoering – op het gebied van klimaatbestendig bouwen en beheren)

10.4.3 Cultureel erfgoed     

De omgevingsvisie richt zich vooral op de ruimtelijke kant van ons cultureel erfgoed; op de sporen uit het verleden die zichtbaar en tastbaar aanwezig zijn in onze leefomgeving en dan specifiek op het zogenaamde ‘onroerende erfgoed’. Denk hierbij aan monumenten, karakteristieke gebouwen (bijvoorbeeld agrarisch, industrieel en religieus erfgoed), maar ook aan landgoederen, historische occupatiepatronen en infrastructuur, verdedigingslinies en schansen, begraafplaatsen, plaatsen van herdenking en grens- en markepalen. Er is ook cultureel erfgoed dat niet direct zichtbaar is in de leefomgeving. In de ondergrond zijn archeologische waarden te vinden die het verhaal vertellen van menselijke activiteiten uit het verleden (zie paragraaf 10.9.3)

Ambitie:

Behouden en versterken van het cultureel erfgoed als drager van identiteit

Strekking van het beleid:

We zetten bij ruimtelijke opgaven in op het zichtbaar en beleefbaar maken van de geschiedenis van Overijssel. De nadruk ligt daarbij niet zozeer op behoud van het erfgoed op zichzelf, maar in het vinden van een functie en een bestaansbasis die aansluiten bij de eisen van de huidige samenleving. Daarom stimuleren we het herbestemmen en het hergebruik van cultureel erfgoed. Ook zetten we in op het behouden van streektaal, -cultuur en tradities en het verbinden van dit immateriële erfgoed aan fysieke opgaven.

Toelichting (waarom?):

Cultureel erfgoed zien we als een integraal onderdeel van het ruimtelijk beleid. Het cultureel erfgoed vormt een belangrijk onderdeel van de Overijsselse identiteit en is medebepalend voor de leefkwaliteit. Het erfgoed, of dit nu materieel of immaterieel is, vertelt het “verhaal van Overijssel” en draagt bij aan het visitekaartje waarmee Overijssel zich presenteert als aantrekkelijke provincie om te wonen, recreëren en als bedrijfsvestigingsplaats. Het wordt door veel inwoners en bezoekers gewaardeerd als symbool van hun verbondenheid met het verleden of vanwege de grote waardering voor het uiterlijk van de historische bebouwing. Kennis over het Overijsselse erfgoed en het verhaal dat schuilgaat achter gebouwen en locaties is belangrijk voor het behoud ervan.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

Gemeenten moeten bij planontwikkeling onderzoek doen naar het aanwezige erfgoed en aangeven hoe zij hiermee rekening willen houden. In onze verordening hebben we opgenomen dat gemeenten ook aan moeten geven hoe zij deze waarden, indien mogelijk, benutten bij verdere uitwerking van de plannen (titel 2.11).

Subsidies en fondsen

Subsidies zijn beschikbaar voor:

• restauratie van rijksmonumenten
• herbestemming van cultureel erfgoed
• projecten die een bijdrage leveren aan het zichtbaar en/of beleefbaar maken van de Overijsselse geschiedenis (Het Verhaal van Overijssel)

Kennis verwerven en delen

• Steunpunt Cultureel Erfgoed Overijssel; om gemeenten te helpen bij het uitvoeren van hun erfgoedtaken, ook particulieren kunnen hier terecht met hun vragen op het gebied van cultureel erfgoed
• Cultuurhistorische Waardenkaart; overzicht van cultureel erfgoed in Overijssel, te raadplegen via atlasvanoverijssel.nl
• Catalogus Gebiedskenmerken; onder de laag van de beleving hebben we enkele cultuurhistorische gebiedskenmerken benoemd (bakens in de tijd)

10.5.1 Personenvervoer     

Binnen de keten van verschillende vervoersmodaliteiten onderscheiden we voor personenvervoer:

• openbaar vervoer
• fiets
• auto
• luchtvaart

10.5.1.1 Openbaar vervoer (ov)     

Ambitie:

Een duurzaam en betaalbaar openbaar vervoer (ov)-systeem

Strekking van het beleid:

In Overijssel zetten we in op het regionaal kernnet openbaar vervoer. Dit kernnet bestaat uit:

• de nationale en regionale spoorlijnen in Overijssel; en
• de belangrijkste buslijnen in Overijssel.

Waar nodig en mogelijk brengen we verbeteringen tot stand om het kernnet ov te versterken. Daarnaast geven we – als opdrachtgever voor het regionale openbaar vervoer – invulling aan de transitie naar elektrisch (schoner) rijden.

Buiten het kernnet willen we met belanghebbenden actief op zoek naar slimme en innovatieve aanpassingen van het reguliere aanvullende busvervoer en overig voor- en natransport. Hierbij kijken we naar kansen voor vrijwilligerssystemen, mogelijk ook naar kansen voor nieuwe commerciële concepten.

Toelichting (waarom?):

De instandhouding van een duurzaam netwerk van betaalbaar openbaar vervoer vraagt om het maken van keuzes; om een afweging tussen het maatschappelijk belang van het openbaar vervoer en financiële overwegingen zoals een rendabel, betaalbaar openbaar vervoer. Het kernnet verbindt de belangrijkste kernen in Overijssel en bedient daarmee circa 90% van de bewoners. Bezien als onderdeel van de keten van verschillende vervoersmodaliteiten heeft het openbaar vervoer bovendien vooral een rol op de middellange verbindingen. Op die verbindingen biedt het ov een goed alternatief voor de auto.

De veranderingen op het gebied van mobiliteit vragen ook om het anders kijken naar het openbaar vervoer. Diverse maatschappelijke en technologische ontwikkelingen (denk aan de vergrijzing, verstedelijking en de digitalisering van de samenleving) zorgen voor veranderende keuzes in vervoerswijzen en voor andere reispatronen. Innovaties op het gebied van mobiliteit geven tegelijkertijd nieuwe en slimmere mogelijkheden om aan de veranderende vervoersvraag tegemoet te komen. Voorbeelden zijn elektrische auto’s en fietsen, zelfrijdende voertuigen, voertuigdeelconcepten (samen een auto) en diverse apps die vraag en aanbod bij elkaar brengen.

Uitvoering/instrumenten:

Koersdocument en Meerjarenprogramma Openbaar Vervoer; Als uitwerking van de integrale netwerkvisie stellen we een koersdocument ov op dat als kader dient voor een meerjarenprogramma Openbaar Vervoer. Dit meerjarenprogramma houden we jaarlijks tegen het licht en passen we waar nodig aan. We doen dit in nauwe samenwerking met andere overheden, markt en samenleving.

De provincie is opdrachtgever voor het personenvervoer op diverse spoorlijnen in Overijssel. De komende jaren investeert de provincie fors in het spoor. Zo worden de spoorlijnen Zwolle-Kampen en Zwolle-Wierden onder meer geëlektrificeerd en worden de reistijden verkort. Ook wordt de treindienst tussen Almelo en Mariënberg doorgetrokken naar Hardenberg.

10.5.2 Goederenvervoer     

Binnen het mobiliteitsnetwerk voor goederenvervoer onderscheiden we het vervoer over:

• water
• weg
• spoor

Strekking van het beleid:

De beschikbaarheid van een infrastructuurnetwerk met voldoende capaciteit (kwantitatief en kwalitatief) vormt de fysieke basis voor het accommoderen van goederenvervoer en is een voorwaarde voor het (door)-ontwikkelen van logistieke hotspots in Overijssel (zie paragraaf 10.2.2 ). Met stakeholders willen we onderzoeken hoe de bedrijventerreinen op de drie logistieke hotspots in Overijssel multimodaal en/of synchromodaal ontsloten kunnen worden, bijvoorbeeld via het spoornetwerk. Mocht in de toekomst het goederenvervoer over spoor fors toenemen, dan is wat ons betreft een nieuwe spoorverbinding een serieus alternatief voor het goederenvervoer over bestaand spoor. Vanuit milieu, veiligheid en duurzaamheid zijn wij een voorstander van zo veel mogelijk vervoer van goederen over water.

Toelichting (waarom?):

Het goederenvervoer levert een belangrijke bijdrage aan de werkgelegenheid en economische groei in Overijssel. Goederenstromen die een oorsprong of bestemming hebben in Overijssel kunnen een economische meerwaarde hebben. De uitvoering van het onderzoek naar de multimodale en/of synchromodale ontsluiting van de bedrijventerreinen zal worden opgepakt via de te vormen Strategische Logistieke Alliantie en zal onderdeel zijn van de op te stellen gezamenlijke uitvoeringsagenda logistiek. Een betere verdeling van het goederenvervoer over weg, water en spoor levert veel winst op voor de luchtkwaliteit, de bereikbaarheid en verkeersveiligheid in Overijssel. Het proces om te komen tot een gewenst infrastructuurnetwerk voor de logistieke sector leggen wij vast in het koersdocument goederenvervoer.

Uitvoering/Instrumenten:

• koersdocument goederenvervoer
• vorming Strategische Alliantie Overijssel
• opstellen gezamenlijke Uitvoeringsagenda logistiek

Kennis verwerven en delen

• monitoring aantallen goederentreinen en hinder
• onderzoeken complementair netwerk van terminals in Overijssel

10.6.1 Optimale watercondities (functietoekenning)     

Het regionale waterbeheer in Overijssel is gericht op bescherming en het optimaal bedienen van functies die afhankelijk zijn van water (zoals de drinkwatervoorziening, landbouw, natuur, wonen en scheepvaart). De provincie geeft aan – overeenkomstig de Waterwet - waar welke functie aan de orde is. Dit noemen we functietoekenning. Deze functietoekenning is het kader waarbinnen de waterschappen in Overijssel het waterbeheer voeren.

Optimale watercondities betreffen de aspecten waterveiligheid, bescherming tegen wateroverlast en droogte, waterkwaliteit en beschikbaarheid voor gebruik.

Strekking van het beleid:

Bij de functietoekenning onderscheiden we gebiedsfuncties (functies die in een gebied aanwezig zijn) en gebruiksfuncties (functies die het watersysteem of de waterlopen zelf hebben). De gebiedsfuncties leggen we vast op de overzichtskaart ontwikkelingsperspectieven, de gebruiksfuncties op de functiekaart water. De overzichtskaart ontwikkelingsperspectieven en de functiekaart water vullen elkaar aan en vormen een samenhangend geheel.

Het waterbeheer in Overijssel wordt op de onderscheiden gebieds- en gebruiksfuncties afgestemd. In waterbeheertermen noemen we dat “functiebediening”. Deze functiebediening wordt bevorderd door waterbeheermaatregelen, maar ook door een goede ruimtelijke ordening.

In sommige gebieden zullen op grond van een goed waterbeheer bepaalde functies ongewenst zijn, of nadrukkelijk tegen het belang van het water moeten worden afgewogen.

Waar bij inrichting en beheer watercondities strijdig zijn, bijvoorbeeld op overgangen tussen natuur en landbouw, geldt de volgende gedragslijn:

• uitgaan van bestaande functies en de wensen voor het waterbeheer;
• proberen via verfijnd beheer (in tijd en plaats) uiteenlopende functies zo goed mogelijk te bedienen;
• in situaties waarin het niet mogelijk blijkt om te voldoen aan de strijdige eisen, bepaalt de provincie welke functie voorrang heeft (binnen de kaders van EU en Rijk).

Hoofdlijnen optimale watercondities

Op hoofdlijnen gaat het in ‘normale’ omstandigheden (niet in perioden van extreme droogte en extreme neerslag) om de volgende functiebediening voor de gebiedsfuncties in Overijssel:

Ontwikkelingsperspectief Wonen en werken in het kleinschalige mixlandschap

In het ontwikkelingsperspectief Wonen en werken in het kleinschalige mixlandschap geldt als uitgangspunt dat het waterbeheer wordt afgestemd op het aanwezige grondgebruik, veelal landbouw. Daarnaast is verbetering van de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater – tot de doelen van de Kaderrichtlijn Water bereikt zijn – een belangrijke opgave. Binnen het ontwikkelingsperspectief streven we naar een natuurlijk, klimaatbestendig en landschappelijk ingepast watersysteem. We vragen de waterbeheerder de kansen te benutten die hieraan bijdragen. Er ligt in dit perspectief een duidelijke ontwikkelopgave.

Ontwikkelingsperspectief zone Ondernemen met Natuur en Water (ONW)

Binnen het ontwikkelingsperspectief zone Ondernemen met Natuur en Water (ONW) streven wij algemeen naar een natuurlijk, veerkrachtig en landschappelijk ingepast watersysteem. Binnen het deel van de zone ONW dat ligt in het Natuurnetwerk Nederland (NNN, voorheen Ecologische Hoofdstructuur (EHS)), is het waterbeheer gericht op het belang van de natuurwaarden. In de overige delen van de zone ONW is het waterbeheer afgestemd op het aanwezige grondgebruik, binnen de mogelijkheden van het watersysteem. Voor de inrichting en waterkwaliteit gelden de normen voor wateroverlast en de eisen vanuit de Kaderrichtlijn Water (inclusief Natura 2000, zie paragraaf 10.3.1.3) als ondergrens.

Watercondities voor landbouw
Binnen het ontwikkelingsperspectief Agrarisch ondernemen in het grootschalig landschap wordt het waterbeheer zo goed mogelijk afgestemd op de wensen van de landbouw. In het licht van de klimaatverandering, met onder andere langere drogere perioden en heftiger buien, zal daarbij meer naar het functioneren van het gehele regionale watersysteem gekeken moeten worden om een nieuwe balans te vinden tussen te nat en te droog. Het definiëren van de ‘waterbeschikbaarheid’ (voorheen het zogenoemde ‘voorzieningenniveau’), waartoe in het kader van het Deltaplan 2015 is besloten, zal duidelijkheid geven waar de grenzen van het overheidshandelen liggen en wat van de sector zelf gevraagd wordt. Dit geldt ook voor het ontwikkelingsperspectief Wonen en werken in het kleinschalige mixlandschap waar sprake is van landbouwkundig gebruik.

In veenweidegebieden en beekdalen wordt een beperkte ontwatering toegestaan gericht op het gebruik als grasland; binnen weidevogelgebieden vindt geen waterpeilverlaging plaats.

Watercondities voor natuurwaarden
Naast de uitvoering van de Kaderrichtlijn Water (KRW, zie paragraaf 10.6.1.2) zetten we voor de relatie water en natuurwaarden in op het volgende:

• Binnen het Natuurnetwerk Nederland (NNN, voorheen Ecologische Hoofdstructuur (EHS)) (zie paragraaf 10.3.1 ) is het waterbeheer gericht op het belang van de natuurwaarden. We richten ons daarbij niet zozeer op het behouden van een bepaalde plant of een bepaald dier op een specifieke plek.¹³ We willen er vooral voor zorgen dat de leefomstandigheden voor planten en dieren goed zijn. Dit maakt natuurgebieden robuuster en toekomstbestendiger.
• In Natura 2000-gebieden wordt het waterbeheer zoveel mogelijk afgestemd op de natuurdoelen (zie paragraaf 10.3.1.3).

¹³ Een uitzondering hierop vormen de Natura 2000-gebieden: hiervoor zijn specifieke locatiegebonden instandhoudings- en verbeteringsdoelen gesteld.

Watercondities in stedelijk gebied

Binnen het stedelijk gebied wordt het waterbeheer afgestemd op de functie van wonen, verblijven en werken. De klimaatverandering vraagt daarbij om een brede kijk: het gaat niet alleen om de huidige normen voor wateroverlast, maar om de klimaatbestendigheid van het watersysteem en het binnenstedelijk leefklimaat. Waterschappen en gemeenten dragen daar gezamenlijk zorg voor.

Wij stimuleren en faciliteren de gemeenten om samen met de waterschappen en/of Rijkswaterstaat in stedelijk gebied, bij herstructurering en bij eventuele uitbreiding de klimaatopgave als een vanzelfsprekend onderdeel mee te nemen. Het gaat dan om bescherming tegen overstromingen bij stijgende rivierafvoeren, beperking van wateroverlast als gevolg van heftige buien en het tegengaan van hittestress en droogte. Door bijvoorbeeld de aanleg van groen-blauwe structuren en (water)pleinen, het afkoppelen van hemelwaterafvoer en het anders inrichten van de openbare ruimte (denk ook aan ander materiaalgebruik) zijn er goede mogelijkheden om de gevolgen van de klimaatverandering te beperken. Nu daar een begin mee maken biedt de mogelijkheid om te leren en om in 2050 in belangrijke mate klimaatrobuust te zijn.

Als stimuleren en faciliteren onvoldoende doorwerking hebben, dan kan op langere termijn gedacht worden aan aangepaste regelgeving in aanvulling op de bestaande watertoets en overstromingsrisicoparagraaf.

Toelichting (waarom?):

Voor een optimale landbouw zijn goede watercondities nodig. Om mogelijke bodemdaling te voorkomen en CO2-uitstoot tegen te gaan (veenweidegebieden) en/of natuurlijke condities te behouden (beekdalen) wordt in veenweidegebieden en beekdalen echter slechts een beperkte ontwatering toegestaan. Waar natuurwaarden voorop staan, zijn optimale watercondities voor de natuur van groot belang. Zeker in natuurgebieden die extra gevoelig zijn voor water, zoals hoogvenen, zure vennen, heidevegetaties en bovenlopen van beken.

Binnen het stedelijk gebied is de waterbeheersing van groot belang om de leefomgeving bereikbaar, toegankelijk, leefbaar en veilig te houden: alleen zo kan het functioneren. Aandacht voor de klimaatopgave is daarbij noodzakelijk, omdat de kwaliteit van het stedelijk leefmilieu kan worden bedreigd door heftiger neerslag en frequentere perioden van droogte. Denk aan aantasting van de groenvoorzieningen, hinder als gevolg van wateroverlast en hittestress. De kwaliteit van het leefklimaat en de leefomgeving kan worden versterkt door meer open water in combinatie met groen toe te voegen. Water is in het stedelijk gebied een verrijkend element, denk alleen al aan de grachten en waterpartijen die publiek trekken en kansen bieden voor specifieke woonmilieus en recreatievormen.

Meer informatie vind je in de bijlage Functietoekenning waterbeheer.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• regels voor de planologische bescherming van waterbelangen (in onder andere titel 2.23, titel 2.14 en hoofdstuk 3 en 4)
• Functiekaart Water
• kaart Ontwikkelingsperspectieven
• de gebieden waarvoor een Gewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime (GGOR)-besluit moet worden genomen en de inhoud van een GGOR-besluit
• regionale vertaling voorschriften Waterwet; in veel gevallen is het nodig wateropgaven ook in lokale gemeentelijke - plannen te verankeren

Gebiedsontwikkeling/uitvoeringsprojecten

• Ruimte voor de Vecht

(Prestatie)afspraken

Met waterschappen en gemeenten:

• gebiedskenmerken waterprojecten

Met waterschappen via waterbeheerplan:

• beregening uit grondwater en beleid in droge perioden
• maatregelen uitvoering GGOR

Kennis verwerven en delen

• Digitale wateratlas en atlas van Overijssel
• Informatiehuis Water
• uitvoering Gewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime (GGOR)-proces
• het Werkprogramma Zoetwatervoorziening Hoge Zandgronden 2016-2021 en het Deltaprogramma Agrarisch Waterbeheer geven vorm aan maatregelen die de landbouw op bedrijfsniveau zelf zal moeten nemen (in aansluiting op maatregelen van de waterbeheerder en regionale overheden) om te anticiperen op de klimaatverandering

10.6.2 Bestuurlijke organisatie waterbeheer     

De waterschappen voeren het operationele waterbeheer uit. Op het grondgebied van de provincie Overijssel zijn vijf waterschappen actief: Drents Overijsselse Delta, Vechtstromen, Rijn & IJssel, Vallei & Veluwe en ten slotte Zuiderzeeland. De twee laatstgenoemden spelen nauwelijks een rol bij de uitvoering van ons waterbeleid: hun beheergebied ligt slechts voor een zeer klein gedeelte in Overijssel. De onderlinge relatie en rolverdeling tussen provincie en waterschappen is vastgelegd in de Waterwet en het Bestuursakkoord Water (2011).

Strekking van het beleid:

De provincie stelt kaders en strategische doelen vast voor het regionale waterbeheer. De waterschappen vertalen de kaders en doelen naar maatregelen en voeren die uit. De manier waarop de waterschappen hun taak uitoefenen is onderhevig aan provinciaal toezicht. Aan deze toezichtrelatie geven wij als provincie proactief vorm. Dat wil zeggen: wij formuleren vooraf in het beleid wat kan (regionaal waterplan/Omgevingsvisie) en leggen in een verordening vast wat móet. De waterschappen kunnen hierbij agenderend zijn.

Van de waterbeheerders wordt verwacht dat zij het te voeren waterbeheer vastleggen in een beheerplan. Het waterbeheer wordt daarin onder andere beschreven aan de hand van het Gewenst Grond- en Oppervlaktewaterbeheer (GGOR), peilbesluiten en de normering wateroverlast. Verder wordt van de waterbeheerder verwacht dat hij de ligging, vorm, afmetingen en constructie van waterschapswerken vast legt in een legger (cf. de Waterwet). Bij verordening heeft de provincie aangegeven welke zaken zij aanvullend of in afwijking van de wet in de legger opgenomen wil zien.

De waterschappen rapporteren jaarlijks aan de provincie (in aansluiting op hun beleidscyclus) over de voortgang van de uitvoering van het beleid in relatie tot de te behalen strategische doelen. De prestatie-indicatoren uit de Waterbeheerplannen bieden hiervoor de aanknopingspunten.

Bij de samenwerking met de waterschappen ligt de nadruk op sturing aan de voorkant, te weten: in samenwerking doelen realiseren met een eigen beleidsruimte voor de waterschappen. Vanuit deze filosofie worden in goed overleg met de waterschappen afspraken gemaakt over de doorwerking van het beleid (regeling via beleid). Bij strijdigheid met het provinciaal beleid zal gebruik worden gemaakt van de (wettelijke) instrumenten, afkeuring c.q. aanwijzing, die de provincie ten dienste staan.

Binnen het deelstroomgebied Rijn-Oost werken de waterschappen onderling nauw samen. Daarnaast is er samenwerking met andere overheden in het verband van het Regionaal Bestuurlijk Overleg Rijn-Oost (RBO) te weten: provincies, waterschappen, gemeenten, het Rijk en de drinkwatersector. Het RBO bespreekt de wateropgaven die alleen via regionale samenwerking opgepakt kunnen worden. De komende jaren betreft dat met name de uitvoering van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), de Richtlijn Overstromingsrisico’s (ROR) en het Deltaprogramma, onderdeel Zoetwater. Het RBO is agenderend en kan afspraken maken, maar is niet besluitvormend. Als besluitvorming nodig is, wordt het te nemen besluit voorgelegd aan de afzonderlijke colleges van bestuur.

Toelichting (waarom?):

De waterschappen zijn functionele (uitvoerende) democratieën. Gezien het grote belang van veiligheid en gezondheid is door het Rijk de organisatie en het toezicht op de waterschappen bij de provincie – als algemene democratie – neergelegd. Provinciale Staten hebben de wettelijke bevoegdheid tot het instellen en opheffen van waterschappen, tot regeling van hun gebied, taken, inrichting, samenstelling van hun bestuur en tot de verdere reglementering van waterschappen.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• artikelen over beheerplan en voortgangsrapportage (titel 4.4)
• artikelen over peilbesluit (artikelen 4.5.2 t/m 4.5.5)
• artikel over de legger (artikel 4.5.1)

(Prestatie)afspraken

• afspraken met de waterschappen over samenwerking bij opstellen regionaal waterplan/Omgevingsvisie en beheerplannen
• samenwerkingsverband van het Regionaal Bestuurlijk Overleg Rijn-Oost (RBO)
• jaarlijks voortgangsrapportage van de waterschappen en bestuurlijk overleg

Subsidies en fondsen

• Overijsselse bijdragen aan kosten RBO

10.7.1 Veiligheid     

Ambitie:

Zorgen voor waterveiligheid, externe veiligheid en verkeersveiligheid

Veiligheid is een van de basiskwaliteiten van onze leefomgeving. Onze inzet richt zich op de risico’s die samengaan met de waterhuishouding (waterveiligheid), het gebruik, de opslag en het transport van gevaarlijke stoffen (externe veiligheid) en verkeer (verkeersveiligheid).

10.7.2 Gezondheid     

Ambitie:

Zorgen voor een gezond leefmilieu (luchtkwaliteit, asbest, schone bodem)

Een goede gezondheid is een groot goed. Een goede gezondheid wordt bevorderd door een gezonde leefwijze, maar is ook afhankelijk van externe (milieu)factoren, zoals de kwaliteit van lucht, water en bodem.

In de afgelopen jaren is de kwaliteit van lucht, water en bodem in Overijssel verbeterd. Er worden geen wettelijke normen meer overschreden. Toch ervaren bewoners nog regelmatig hinder door luchtverontreiniging, maar ook door bijvoorbeeld geluidsoverlast, stank en licht. Dit heeft een negatieve invloed op de gezondheid.

Bijzondere aandacht vraagt de klimaatverandering. Extreem warm weer bijvoorbeeld brengt – zeker in gebieden met veel steen en weinig groen en water (zogenoemde ‘hitte-eilanden’) – extra gezondheidsrisico’s met zich mee.

10.8.1 Energiebesparing     

Met energiebesparing bedoelen we het terugdringen van het energieverbruik én het efficiënter gebruik van energie, bijvoorbeeld door hergebruik van restenergie of het optimaal benutten van de energetische waarde van de energiebron. Het vergroten van het aandeel hernieuwbare energie (duurzaam opgewekt uit zon, wind, biomassa en ondergrond) – noodzakelijk om het fossiel energiegebruik wezenlijk terug te dringen – komt aan de orde in paragraaf 10.8.2 .

Ambitie:

Bevorderen van energie-efficiency

Strekking van het beleid:

We stimuleren bewoners en ondernemers in Overijssel om:

• de energie-efficiëntie in de gebouwde omgeving te verbeteren, onder andere door de verduurzaming van bestaande gebouwen
• de energie-efficiëntie in (bedrijfs)processen te verbeteren
• lokale initiatieven te starten om samen te werken aan verduurzaming en energie-efficiëntie
• te innoveren op het gebied van energie-efficiëntie

Daarnaast zetten we in op een energie-efficiënte ruimtelijke ordening. Dit betekent onder andere dat we de mogelijkheid voor energie-efficiëntie mee willen laten wegen bij de locatiekeuze van bedrijven, woningen en maatschappelijke functies.

De inzet op een energie-efficiënte ruimtelijke ordening zie je terug in onze samenhangende aanpak voor de verduurzaming van mobiliteit. Een van de speerpunten daarbij is het verminderen van mobiliteit, onder andere door het afstemmen van ruimtelijk-economische ontwikkelingen op mobiliteitsnetwerken en -knooppunten. De samenhangende aanpak voor de verduurzaming van het mobiliteitsbeleid zet ook in op het veranderen van mobiliteit (bijvoorbeeld door het stimuleren van het fietsgebruik) en het schoner maken van mobiliteit (bijvoorbeeld door het stimuleren van de transitie naar elektrisch rijden). Voor meer informatie zie paragraaf 10.5 .

Toelichting (waarom?):

Energiebesparing en het bevorderen van energie-efficiëntie dragen bij aan het beperken van het gebruik van fossiele energiebronnen (en daarmee aan het beperken van de CO2-uitstoot en de klimaatverandering). En draagt zo bij aan een schoner leefmilieu en aan een zuinig en zorgvuldig ruimtegebruik: elke megawatt die we besparen, hoeven we niet op te wekken. Dit betekent dat er minder ruimte nodig is voor windturbines, zonnevelden, biovergisters etcetera. Energie-efficiënte ruimtelijke ordening draagt ook bij aan een goed vestigingsklimaat voor bedrijven en bewoners.

Uitvoering/instrumenten:

Uitvoeringsprogramma Nieuwe Energie

Subsidie en fondsen

• programma Nieuwe Energie Overijssel (onder andere ‘Overijsselse aanpak’ voor energiebesparing in bestaande woningen en specifieke regelingen voor stichtingen, verenigingen, bedrijven en particuliere woningeigenaren)
• Energie Fonds Overijssel (voor participaties en leningen voor energieprojecten vanaf € 100.000)

Kennis verwerven en delen

• programma Duurzaamheid 2016 – 2020
• ontwerpateliers ‘energie-efficiënte ruimtelijke ordening’ met gemeenten

10.8.2 Energieopwekking     

Ambitie:

20% hernieuwbare energie in 2023 en 30% in 2030

Strekking van het beleid:

We stimuleren bewoners en ondernemers in Overijssel om:

• hernieuwbare energie toe te passen en de opwekking hiervan op eigen terrein of in grootschaliger projecten mogelijk te maken
• lokale initiatieven te starten om samen te werken aan de opwekking van hernieuwbare energie
• te innoveren op het gebied van energieopwekking

We verlenen geen medewerking aan de opsporing en winning van schaliegas.

Toelichting (waarom?):

Het vergroten van het aandeel hernieuwbare energie (energie uit bronnen als de zon, wind, biomassa en de ondergrond) is noodzakelijk om het gebruik van fossiele energie terug te dringen (en de CO2-uitstoot die hiermee samenhangt). We vinden het belangrijk dat iedereen hieraan een bijdrage levert. De winning van schaliegas zien wij als een niet duurzame vorm van energiewinning die het overgaan naar een volledig duurzame energievoorziening vertraagt.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• geen medewerking verlenen aan opsporing en winning van onconventioneel gas (schaliegas en steenkoolgas) (titel 2.22)

Uitvoeringsprogramma Nieuwe Energie

(Prestatie)afspraken

• monitoren voortgang behalen doelstelling; als voortgang achterblijft, kunnen we aanvullend instrumentarium inzetten

Subsidies en fondsen

• Programma Nieuwe Energie Overijssel

10.8.3 Energie-infrastructuur     

De huidige energie-infrastructuur in Overijssel bestaat voor een belangrijk deel uit energienetwerken van elektriciteit en gas, aangeleverd vanuit enkele grote energiecentrales zoals Twence in Hengelo. Met de energietransitie zullen meer decentrale, kleine netwerken ontstaan, geënt op andere energiebronnen. Denk bij dit laatste bijvoorbeeld aan (hoge en lage temperatuur) warmte, biogas en hernieuwbaar opgewekte elektriciteit. Dit betekent dat aanpassing dan wel uitbreiding van de ondergrondse energie-infrastructuur noodzakelijk is.

Ambitie:

Toepassen van nieuwe energie-infrastructuur

Strekking van het beleid:

We stimuleren bewoners en ondernemers in Overijssel om:

• tot uitwisseling van energie te komen, bijvoorbeeld door te participeren in warmtenetten
• te innoveren op het gebied van energie-infrastructuur

Samen met gemeenten en andere partners stellen we gebiedsgerichte visies op voor de toekomstige energievoorziening en de daarvoor benodigde energie-infrastructuur. In eerste instantie richten we ons daarbij op de warmtevoorziening. In de zogenaamde ‘warmteplannen’ stippelen we samen met de gemeenten een strategie uit om de warmtevraag te beperken en onderzoeken we waar hernieuwbare warmte of (industriële) restwarmte gebruikt kan worden.

Toelichting (waarom?):

Circa 60% van de energievraag in bestaand bebouwd gebied bestaat uit een warmtevraag. Vanuit diverse industriële processen vindt lozing van warmte plaats naar water (rivier, kanaal of riool) of lucht. Het gebruik van deze warmte door andere partijen draagt bij aan een effectief gebruik van (fossiele) energie. Met het opstellen van de warmteplannen anticiperen we op een toekomst zonder aardgas.

Uitvoering/instrumenten:

Subsidies en fondsen

• programma Nieuwe Energie Overijssel

Kennis verwerven en delen

• warmteplannen

10.9.1 Aardkundige waarden     

Onder aardkundige waarden verstaan we de natuurlijke variatie in het aardoppervlak van geomorfologische, geologische, bodemkundige en geohydrologische verschijnselen.

Ambitie:

Beschermen van aardkundige waarden

Strekking van het beleid:

Bij gebiedsontwikkelingen wordt in de planvorming ingezet op behoud/bescherming van aardkundige waarden. Doorsnijding en versnippering zullen zoveel mogelijk worden tegengegaan. Via het bestemmingsplan moeten gemeenten de bescherming van aardkundige waarden regelen.

Toelichting (waarom?):

Aardkundige waarden versterken de identiteit, verscheidenheid en het contrast tussen de verschillende delen van Overijssel en dragen daardoor bij aan een aantrekkelijk woonklimaat. Aardkundige waarden vertellen samen met archeologische waarden en gebouwde elementen (cultureel erfgoed) het verhaal van het landschap en de cultuurhistorie van Overijssel en vormen een aanknopingspunt voor een betekenisvolle inrichting en ontwikkeling van identiteit voor gebieden.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

In de Catalogus Gebiedskenmerken zijn in de natuurlijke laag normerende en richtinggevende uitspraken gedaan over aardkundige waarden waarmee gemeenten bij het vaststellen van bestemmingsplannen rekening moeten houden (artikel 2.1.5).

10.9.2 Archeologische waarden     

Onder archeologische waarden worden de overblijfselen (in het landschap) verstaan van menselijke activiteiten uit het verleden.

Ambitie

Beschermen van archeologische waarden

Strekking van het beleid:

Bij gebiedsontwikkelingen wordt in de planvorming ingezet op behoud/bescherming van archeologische waarden en, als behoud in situ niet mogelijk is, op het zoveel mogelijk beleefbaar en/of zichtbaar maken van archeologische waarden.

Toelichting (waarom?):

Behoud en waar mogelijk beleefbaar en/of zichtbaar maken van deze archeologische waarden draagt bij aan een aantrekkelijk woonklimaat.

Archeologische waarden vertellen samen met aardkundige waarden en gebouwde elementen (cultureel erfgoed) het verhaal van het landschap en de cultuurhistorie van Overijssel en vormen een aanknopingspunt voor een betekenisvolle inrichting en ontwikkeling van identiteit voor gebieden. De bescherming of het behoud van archeologische waarden is daardoor van betekenis voor de sturing op ruimtelijke kwaliteit.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

• De provincie is bevoegd gezag voor het verlenen van vergunning van ontgrondingen met een bepaalde omvang. In de Omgevingsverordening is bepaald dat Gedeputeerde Staten bij het verlenen van ontgrondingsvergunningen toetsen op archeologische aspecten (titel 3.3.2).

Gebiedsontwikkeling/ Uitvoeringsprojecten

• De Archeologische Verwachtingskaart en de Archeologische Gebiedenkaart worden gebruikt bij het ontwikkelen van een visie op ruimtelijke plannen van regionale of provinciale aard.

Subsidies en fondsen

• Verhaal van Overijssel (bevordering zichtbaarheid en beleefbaarheid archeologie)

10.9.3 Zandwinning/bouwgrondstoffen     

Ambitie:

Zorgvuldig gebruik van de ondergrond voor zandwinning

Strekking van het beleid:

• Zandwinningen hebben na het uitvoeren van de ontgronding door de wijze van inrichting een toegevoegde waarde voor de omgeving (multifunctionele ontgrondingen);
• Er wordt zorgvuldig omgegaan met eindige grondstoffen. Daarom stimuleren wij het toepassen van secundaire en vernieuwbare grondstoffen.
• Warme en met name koude waterlagen in diepe zandwinplassen worden benut voor de energieopgave van gebouwen in de nabije omgeving (zie ook paragraaf 10.8.2.4).

Gedeputeerde Staten zijn bevoegd tot het verlenen van een ontgrondingsvergunning voor zandwinningen.

De ondergrond van Overijssel biedt mogelijkheden voor de winning van zand. Onderscheid wordt gemaakt tussen multifunctionele zandwinningen en functionele ontgrondingen.

Bij multifunctionele winningen is het hoofddoel winning van zand, maar heeft de winningslocatie tijdens en vooral na gebruik ook andere functies (natuur, recreatie, waterberging, energiewinning). De locatie heeft hierdoor toegevoegde waarde voor de omgeving. Aan nieuwe zandwinlocaties stellen wij de eis dat deze multifunctioneel moeten zijn, moeten passen binnen het bestaande netwerk van zandwinningen en bijdragen aan behoud en versterking van de gebiedskenmerken. Nieuwe ontwikkelingen zijn alleen mogelijk als onderbouwd is dat uitbreiding van bestaande locaties geen redelijk alternatief is.

Een functionele ontgronding is gekoppeld aan de realisatie van een maatschappelijk gewenste functie. Het ontgronden is daarbij geen doel op zich, maar essentieel onderdeel van het uit te voeren werk. Het beleid voor functionele ontgrondingen is gericht op het zoveel mogelijk voorkomen (vanuit behoud van ruimtelijke kwaliteit) van aantasting van natuur en landschap en op bevordering van zuinig ruimtegebruik.

Ten aanzien van het voorkomen van de toepassing van eindige grondstoffen zullen wij met het oog op duurzaam gebruik van grondstoffen in onze eigen werken zoveel mogelijk secundaire en vernieuwbare grondstoffen toepassen.

Toelichting (waarom?):

Bij de vergunningverlening voor een multifunctionele ontgronding worden alle betrokken belangen afgewogen. De provincie wil al in de fase van planvorming bij initiatieven voor multifunctionele ontgrondingen betrokken zijn, dus voorafgaand aan het formele vergunningtraject. De focus ligt daarbij op de ruimtelijke inpassing. Na afronding van de ontgronding kan het gebied gebruikt worden voor andere functies zoals natuurontwikkeling, recreatie, waterberging of energievoorziening. Voor natuurontwikkeling kan het verondiepen van voormalige zandwinputten een middel zijn. De waterschappen zijn hiervoor bevoegd gezag. Vanuit het Rijk is hiervoor een handreiking opgesteld. Zandwinplassen kunnen een bijdrage leveren aan een duurzame energievoorziening. De warmte en koude van de waterlagen in zandwinplassen kunnen, mits voldoende diep, worden gebruikt voor de verwarming en/of koeling van gebouwen in de nabije omgeving.

Uitvoering/instrumenten:

Regels in de verordening

Voor multifunctionele winningen, met als hoofddoel zandwinning, is een ontgrondingsvergunning noodzakelijk. In de Omgevingsverordening is aangegeven voor welke werken (functionele winningen) een vrijstelling van de vergunningplicht mogelijk is (titel 3.3.2).

10.9.4 Zoutwinning     

Ambitie:

Zorgvuldig gebruik van de ondergrond voor zoutwinning

Strekking van het beleid:

Het Rijk is op grond van de Mijnbouwwet bevoegd gezag voor het verlenen van vergunningen voor zoutwinningen. De provincie heeft daarbij een adviesfunctie. In onze adviezen over nieuwe zoutwinlocaties zullen wij conform de 3D-benadering in ieder geval aandacht vragen voor de inpassing in de structuur van landbouw, natuur en landschap conform de gebiedskenmerken. Ook zullen wij waar nodig aandacht vragen voor het aspect veiligheid gelet op het risico van verzakkingen wanneer een zoutcaverne (zoutholte) instabiel zou worden.

Toelichting (waarom?):

In Twente bevindt zich op een diepte van 350 tot 500 meter een laag steenzout. Sinds 1933 wordt in de omgeving van Hengelo en Enschede zout gewonnen door AkzoNobel. Schoon water wordt naar beneden gepompt, waarna pekel omhoog wordt gepompt (oplosmijnbouw). Onze advisering over vergunningen van het Rijk voor zoutwinningen zijn erop gericht om de zoutwinningen zo weinig mogelijk impact te laten hebben op de structuur van landbouw, natuur en landschap. Niet uitgesloten is dat in de toekomst nieuwe winlocaties nodig zijn. Gelet op de natuurlijke condities in de ondergrond ligt het zoekgebied voor toekomstige winlocaties in een straal van 25 km van het huidige zoutwingebied.

Uitvoering/instrumenten:

Op grond van de Mijnbouwwet zal eventuele schade als gevolg van de winning, bijvoorbeeld door bodemdaling en bodemtrillingen, gecompenseerd moeten worden. In onze advisering aan het Rijk over compensatiemaatregelen sturen wij aan op oplossingen die duurzaam, veilig en efficiënt zijn.

1 Averlosche Leide

2 Beentjesgraven

3 Breebroeks Leiding

4 Buldersleiding

5 Damsholterwaterleiding

6 Dedemsvaart

7 Emmertochtsloot

8 Goot / Ganzendiep

9 Groote Grift

10 Groote Vloedgraven

11 Kloosterzielstreng

12 Kolkwetering

13 Kostverlorenstreng

14 Linderte Leide

15 Marswetering

16 Mastenbroek

17 Nieuwe Wetering (benedenloop)

18 Nieuwe Wetering (bovenloop)

19 Noord-Zuidleiding

20 Oosterbroekswaterleiding

21 Overijssels Kanaal (Deventer)

22 Overijssels Kanaal (Zwolle)

23 Raalterwetering

24 Ramelerwaterleiding

25 Reeve

26 Soestwetering (benedenloop)

27 Soestwetering (bovenloop)

28 Soestwetering (middenloop)

29 Steenwetering

30 Stouwe

31 Dalfserveldwetering

32 Uitwateringskanaal

33 Westerveldse Aa

34 Witteveensleiding

35 Zandwetering

36 Boezem

37 Reest

38 Azelerbeek

39 Beneden Dinkel

40 Beneden Regge

41 Bolscherbeek

42 Bornsebeek

43 Boven Dinkel

44 Boven Regge

45 Broekbeek

46 Drienerbeek_Koppelleiding

47 Elsbeek

48 Elsenerbeek

49 Entergraven

50 Exosche Aa_Doorbraak

51 Gammelkerbeek

52 Geelebeek

53 Geestersche Molenbeek

54 Glanerbeek

55 Hagmolenbeek

56 Hammerwetering

57 Hooge Laarsleiding

58 Itterbeek

59 Linderbeek

60 Lolee bovenlopen

61 Markgraven

62 Midden Dinkel

63 Midden Regge

64 Oude Bornsche beek

65 Poelsbeek

66 Puntbeek

67 Ruenbergerbeek

68 Tilligterbeek

69 Veeneleiding

70 Westerbouwlandleiding

71 Braambergersloot

72 Bruchterbeek

73 Dommerswijk

74 Dooze

75 Vechtstromen kanalen

76 Molengoot

77 Overijsselse Vecht

78 Radewijkerbeek

79 Randwaterleiding

80 Buurserbeek

81 Dortherbeek

82 Oude Schipbeek Groteboerswtg

83 Schipbeek

84 Zoddebeek

85 Zuidelijk Afwateringskanaal

86 Meppelerdiep

87 Vechtdelta Groot Salland

88 Twenthekanalen

89 IJssel

Deklaag Rijn-Oost

Zand Rijn-Oost